رابطه موضوعات قرآن با آهنگ پذیری آن
طه حسین آهنگ های مختلف را به تناسب موضوعات مختلف (گوشزد می کند) چون آیات قرآن همه یک جور نیست، آیات طویل داریم، آیات قصیر داریم، آیات شدید داریم، آیات آرام داریم. بعضی آیات آیات خاصی است، به یک لحنی و با یک کلماتی بیان شده است که انسان احساس می کند این کلمات را آرام آرام باید بر قلب خودش تلقین کند، آیاتی که می خواهد تذکر و موعظه را به وجود بیاورد، مثلا: «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا ایاته و لیتذکر اولوا الالباب؛ کتابی که بر تو نازل کرده ایم، کتابی پر برکت و میمنت که آیات آن را تدبر کنند و صاحب دلان متنبه گردند.» (ص/ 29). ببینید! آیه ای که دعوت به تدبر و تذکر می کند و می خواهد فکر را وادار به اندیشیدن کند، می خواهد دل را بیدار کند، با یک بیان نرم و ملایم و آهسته ای آمده است. آهنگی هم که این آیه می پذیرد یک آهنگ مخصوصی است که متناسب با هدف خودش است. یا این آیه: «یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات الی النور باذنه و یهدیهم الی صراط مستقیم؛ خدا هر کس را که در پی جلب رضای اوست به وسیله آن (کتاب) به راه های امن و سلامت رهنمون می شود، و به خواست خود، آنها را از تاریکی ها به نور می برد و به راهی راست هدایتشان می کند.» (مائده/ 16). سبک این آیه به گونه ای است که از اول که انسان شروع به خواندن می کند، مثل آدمی که بالای سرسره است و خودش سر می خورد می رود پایین، اصلا خود آیه اینطور است، هیچ گونه ممانعتی در جلوی انسان ایجاد نمی کند، یعنی این قدر روان و سلیس است: «یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات الی النور باذنه و یهدیهم الی صراط مستقیم؛ خدا به این وسیله هدایت و راهنمایی می کند مردمی را که حقیقت جو باشند و رضای حق را بطلبند (نه دنبال هدف های منحرف کننده باشند) راه های سلامت را، و آنها را از تاریکی ها به سوی نور می کشاند و به راه راست هدایت می کند.»
ولی یک سلسله آیات دیگر مخصوصا آیات عذاب، آیات انذار و تخویف، به قول طه حسین آدم نگاه می کند آن آیات رامی بیند مثل صاعقه به سر انسان می بارد، با یک سجع های کوتاهی، جمله های کوتاهی، مرتب یکی پشت سر دیگری می آید، که آهنگی هم که خوانده می شود یک آهنگ فشاردار و تندی هست: «و الطور* و کتاب مسطور* فی رق منشور* و البیت المعمور* و السقف المرفوع* والبحر المسجور* ان عذاب ربک لواقع* ما له من دافع؛ سوگند به کوه طور و به کتابی نوشته، در ورقی گشاده و به بیت المعمور و به سقف بر افراشته و به دریای سرشار (از آتش) که عذاب پروردگارت واقع شدنی است (و) برگردانی ندارد.» (طور/ 1-8)
وقتی عذاب را می خواهد ذکر کند، می خواهد روح را تحت تأثیر قرار بدهد، می خواهد مجال هرگونه فراری را از او بگیرد، می بینید با یک سجع های خیلی کوتاه و با یک فشار شدید وارد می شود: «و الطور و کتاب مسطور». اصلا خود لحن کلام و همچنین آهنگی که باید با این کلام خوانده شود خیلی فرق می کند با آنجا که می گوید: «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا ایاته و لیتذکر اولواالالباب». یا مثلا این آیات هم همین طور است: «و الذاریات ذروا* فالحاملات وقرا* فالجاریات یسرا* فالمقسمات امرا* انما توعدون لصادق* و ان الدین لواقع؛ سوگند به بادهای پراکنده گر و به ابرهای سنگین بار و به کشتی های آسان گذار و به فرشتگان تقسیمگر کار، که همانا آنچه به شما وعده داده شده است، راست و درست است و جزای اخروی واقعی است.» (ذاریات/ 1-6)
قسم های پی در پی با سجع های خیلی کوتاه، ولی پشت سرش می بینید که عذاب پروردگار را ذکر می کند: قسم به این حقیقت، قسم به آن حقیقت (اغلب هم به این حقایق کونی قسم می خورد، که البته خود آن هم یک رمزی دارد، می خواهد با توجه به اینها آن مطلب را ثابت کند) که جزای پروردگار حقیقت دارد و وعده هایی که برای آینده به شما داده شده است همه آنها واقع است و همه آنها امر شدنی است. پس این (آهنگ پذیری) هم خود یک مطلبی است درباره قرآن مجید و خیلی عجیب هم هست. باز همین آقای طه حسین در این زمینه یک حرف خوبی می زند، می گوید از زمانی که رادیو پیدا شد، طرفداران کتاب های دینی و مذهبی و کتاب های ادبی که طرفداران زیادی دارند، خواه تعصب داشته باشند و خواه نداشته باشند علاقه مندند که اینها را به وسیله رادیوها پخش کنند و به گوش ها برسانند. نه هیچ کتاب مذهبی در این جهت به پای قرآن رسیده است و نه هیچ کتاب ادبی توانسته است جای قرآن را در این جهت بگیرد. عبارتش این است: "پس از اختراع رادیو، پخش قرآن به وسیله خوانندگان خوش آواز در کشورهای اسلامی و کشورهای بیگانه ای که به منظورهای سیاسی و غیر سیاسی برای مسلمین برنامه ای دارند فراوان گردید. اکنون قرآن در رادیوهای اروپا و آمریکا بیشتر برای آنکه شنوندگان، از آواز خوانندگان لذت برند خوانده می شود (یعنی به جنبه موسیقی اش کار دارند نه به جنبه دیگرش، ولی همان هم برای ما موضوع است و مطلوب) لکن بسیاری از شنوندگان، آن را در درجه اول برای خودش و ثانیا به خاطر آوازهایی که در تلاوت آن است و طربی که در شنوندگان پدید می آورد می شنوند. گاه بعضی قسمت های ادبی از زبان های زنده در رادیو پخش می شود لکن هرگز پخش آنها مانند قرآن پیوسته و منظم نیست."
Sources :
مرتضی مطهری- نبوت- صفحه 231-233