ابهامات شخصیت یحیی نحوی در کتب تاریخی
عجیب این است که آقای دکتر ذبیح الله صفا با اینکه در صفحه 6 تاریخ علوم عقلی در اسلام می گوید: یحیی نحوی از شخصیات بزرگ مدرسه اسکندریه در اواخر قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم (در حدود یک قرن قبل از هجرت نبوی) بوده و در صفحه 18 آن کتاب تصریح می کند: "می گویند تا فتح مصر به دست عمرو بن العاص (641 میلادی)، زنده بود و اما چنانکه قرائن تاریخی برمی آید این مرد از رجال اواخر قرن پنجم و نیمه اول قرن ششم میلادی است و زنده بودنش از اواخر قرن پنجم تا اواسط قرن هفتم به کلی دور از عادت و عقل است". در عین حال خلاصه همین داستان را که دو قهرمانش یحیی نحوی و عمرو بن العاص می باشند به عنوان دلیل بر کتاب سوزی اسکندریه آورده است.
قفطی نیز مدعی است که یحیی نحوی در ابتدا "کشتیران" بوده، در سن چهل و پنج سالگی عشق تحصیل به سرش زده و بعد هم فیلسوف شده و هم پزشک و هم ادیب و هم به مقام اسقفی اسکندریه رسیده است. در موضوع یحیی نحوی، نوعی ابهام در تاریخ هست، آنچه مسلم است مردی فیلسوف و اسقف در دوره قبل از اسلام به نام یحیی نحوی وجود داشته است و همان است که بر ردابرقلس و ارسطو و در دفاع از اصول مسیحیت کتاب نوشته و بوعلی در نامه معروفش به ابوریحان بیرونی از او به زشتی یاد می کند و مدعی است که او نه از روی عقیده بلکه بخاطر عوام فریبی مردم نصاری آن کتابها را نوشته است. از طرف دیگر ابن الندیم در الفهرست از یحیی نحوی نام می برد که با عمرو بن العاص ملاقات داشته است بدون ذکری از کتابخانه اسکندریه، در کتاب معتبر صوان الحکمه ابوسلیمان منطقی می نویسد او در زمان عثمان و معاویه دیده شده است.
علیهذا یا نقل ابن الندیم و ابوسلیمان بی اساس است، و یا آنکس که در زمان عمرو بن العاص و معاویه بوده است یحیی نام دیگری بوده غیر آنکه شخصیتی محسوب می شود و شروح زیادی بر کتب ارسطو و غیره نوشته و اسقف اسکندریه بوده است.
بعید نیست کسانی که داستان کتابخانه اسکندریه را ساخته اند، از ذکر نام یحیی نحوی در کلام ابن الندیم و ابوسلیمان استفاده کرده و داستان را پرداخته اند. به هر حال آنچه مسلم است یحیی نحوی اسکندرانی فیلسوف و پزشک و شارح ارسطو و اسقف معروف اسکندریه دوره عمرو عاص و معاویه را درک نکرده است.
Sources :
مرتضی مطهری- خدمات متقابل اسلام و ایران- ص 304-299