مشاهیر فقهای اهل تسنن در دوره تابعین
در میان فقهاء اهل تسنن، چهار نفر به عنوان صاحب مذهب و صاحب مکتب خوانده می شوند و توده تسنن تابع یکی از این چهار پیشوا می باشد یعنی ابوحنیفه، مالک بن انس، احمدبن حنبل. ولی انحصار مذهب و مکتب به این چهار نفر در قرن هفتم هجری رخ داد. قبلا در حدود ده مکتب و مذهب در میان اهل تسنن موجود بود. فقهاء اهل تسنن به سه بخش تقسیم می شوند: دوره پیش از پیشوایان مذاهب، دوره پیشوایان، دوره بعد از پیشوایان.
دوره قبل از پیشوایان دوره، تابعین است، دوره کسانی است که رسول اکرم (ص)، را درک نکرده اند، اما صحابه آن حضرت را درک کرده اند. در این دوره هفت نفر در مدینه بودند که به فقهاء سبعه معروفند و آنها عبارتند از:
1 - ابوبکربن عبدالرحمن بن حارث بن هشام مخزومی. این مرد از قریش است و نسبت به یکی از برادران ابوجهل می برد. در سال 94 درگذشته است.
2 - سعیدبن مسیب مخزومی، این مرد نیز از قریش است، به زهد و عبادت معروف است، گویند پنجاه سال شب زنده داری کرد و با وضو نماز عشا نماز صبح را خواند. علامه سید حسن صدر در تأسیس الشیعه (تأسیس الشیعه صفحه 298) و بعضی دیگر از علمای بزرگ شیعه او را شیعه می دانند. سعیدبن مسیب در حدود سال 91 درگذشته است.
3 - قاسم بن محمدبن ابی بکر نواده ابوبکر و جد مادری امام صادق (ع) است. صاحب تأسیس الشیعه به تشیع او تصریح می کند (تأسیس الشیعه ص 298) مادر قاسم چنانکه معروف است یکی از دختران یزدجرد ساسانی است. بنابراین نقل، قاسم از طرف پدر قرشی و از طرف مادر ایرانی است. وی در فاصله سالهای صد و صدو ده درگذشته است.
4 - خارجة بن زیدبن ثابت انصاری. متوفا در حدود سال 99 این مرد پسر زیدبن ثابت انصاری معروف است.
5 - سلیمان بن یسار. این مرد از موالی و احتمالا ایرانی است، در حدود سال 94 در گذشته است.
6 - عبیدالله بن عبدالله بن عتبة بن مسعود، متوفا در حدود سال 98. این مرد برادرزاده عبدالله بن مسعود صحابی معروف است.
7 - عروه ابن زبیر، متوفا در حدود سال 94 این شخص پسر زبیر بن عوام صحابی معروف است.
چنانکه معلوم شد، از این هفت نفر، یک نفر (سلیمان بن یسار)، احتمالا ایرانی است، یکنفر دیگر (قاسم بن محمد)، بنا بر یک نقل که چندان معتبر نیست از طرف مادر ایرانی است. باقی همه عرب خالص مکی یا مدنی می باشند. در این دوره افراد برجسته دیگری هستند که بعضی از آنها ایرانی می باشند. از جمله ربیعة الرأی، فقیه مشهور است. وی استاد مالک بن انس پیشوای مالکیان بوده است. عمل به قیاس را او ابداع و ابتکار کرد. ربیعه در سال 136 درگذشته است.
و از آن جمله طاووس بن کیسان است. طاووس از موالی ایرانی و معاصر فقهاء سبعه است او در 104 یا 106 درگذشته است.
دیگر سلیمان اعمش است که ایرانی است، از فقهاء قرن اول شمرده می شود. دیگر عکرمه غلام ابن عباس است. عکرمه یک غلام بربری است و ایرانی نیست. عکرمه به مقام فقاهت و تفسیر نائل شد. در کتب فقه و تفسیر از او نام برده می شود.
Sources :
مرتضی مطهری- خدمات متقابل اسلام و ایران- صفحه 444-442