جامع الاضداد بودن شخصیت امام علی (ع)
تعبیر جامع الاضداد بودن که ما درباره انسان کامل می گوئیم، صفتی است که از هزار سال پیش علی (ع) با آن شناخته شده است. حتی خود سید رضی در مقدمه نهج البلاغه می گوید: مطلبی که همیشه با دوستانم در میان می گذارم و اعجاب آنها را برمی انگیزم، این موضوع است که جنبه های گوناگون سخنان علی (ع) به گونه ای است که انسان، در هر قسمتی از سخنان که وارد می شود، می بیند به یک دنیایی رفته است، گاهی در دنیای عباد است و گاهی در دنیای رهاد، گاهی در دنیای فلاسفه است و گاهی در دنیای عرفا، گاهی در دنیای سربازان و افسران است و گاهی در دنیای حکام عادل، گاهی در دنیای قضات است و گاهی در دنیای مفتی ها، علی (ع) در همه دنیاها وجود دارد و از هیچ دنیایی از دنیاهای بشریت، غائب نیست. صفی الدین حلی -که در قرن هشتم هجری می زیسته است- می گوید:
جمعت فی صفاتک الاضداد *** فلهذا عزت لک الانداد
اضداد در تو یک جا جمع شده اند، به همین جهت برای تو مانندی نیست، بعد می گوید:
زاهد حاکم حلیم شجاع *** ناسک فاتک فقیر جواد
هم حلیمی در نهایت درجه حلم و (هم) شجاعی در نهایت درجه شجاعت، خونریزی در نهایت درجه خونریزی -در جایی که باید خون کثیفی را ریخت- و عابد هستی در منتها درجه عبادت، فقیری و جواد! نداری و بخشنده هستی، نداری و آنچه به دستت می آید می بخشی که:
قرار در کف آزادگان نگیرد مال *** نه صبر در دل عاشق، نه آب در غربال
همینطور علی را توصیف می کند:
خلق یخجل النسیم من العطف *** و بأس یذوب منه الجماد
در یکجا اخلاق تو آنچنان لطیف و رقیق و آنچنان نازک است که نسیم از لطافت این اخلاق، شرمسار است، و آنچنان شجاعت و تهاجم و روح مجاهده ای داری که سنگها و جمادات و فلزات در برابر آن، آب می شوند. روح تو آن نسیم لطیف است یا این قدرت و صلابت و قوت؟ تو چگونه موجودی هستی؟!
پس انسان کامل یعنی انسانی که قهرمان همه ارزشهای انسانی است، در همه میدانهای انسانیت، قهرمان است. ما چه درسی باید بیاموزیم؟ این درس را باید بیاموزیم که اشتباه نکنیم که فقط یک ارزش را بگیریم و ارزشهای دیگر را فراموش کنیم. ما نمی توانیم در همه ارزشها قهرمان باشیم، ولی در حدی که می توانیم، همه ارزشها را با یکدیگر داشته باشیم، اگر انسان کامل نیستیم، بالاخره یک انسان متعادل باشیم. آن وقت است که ما به صورت یک مسلمان واقعی در همه میدانها درمی آئیم.
همه درسها را باید از علی (ع) یاد بگیریم. علی (ع) مجمع تمام ارزشهای اسلامی است و نهج البلاغه سخن اوست کتابی که انسان به هر جای آن مراجعه کند کانه منطقی دیگر می بیند یعنی انسان دیگری غیر از انسانی که در جای دیگر این کتاب حرف می زند. در هر جایی علی (ع) یک شخصیت است. او شخصیتی است جامع همه ارزشهای انسانی. یک جا منطقش منطق حماسه است گویی پس از دوره کودکی وارد نظام شده و دوره سربازی و بعد درجات نظامی را طی کرده و یک فرمانده شده است و غیر از مسائل فرماندهی چیز دیگری نمی داند. روحی است مملو از حماسه نظامی. در جای دیگر سراغ همین علی می رویم او را عارفی می بینیم که گویی جز راز و نیاز عاشقانه چیز دیگری را متوجه نیست.
Sources :
مرتضی مطهری- انسان کامل- صفحه 49-51 و 92