نقد اسلام بر روش ملامتیان در عرفان
روش ملامتی، روشی است که در میان بعضی از متصوفان نه در میان همه معمول بوده است، ولی کم و بیش در میان همه اثر گذاشته است که آن را "روش ملامتی" می نامند. روش ملامتی چیست؟ روش ملامتی، نقطه مقابل روش ریاکاری است. آدم ریاکار باطنش بد است ولی تظاهر به خوبی می کند، ولی آدم ملامتی، یک آدم خوب است که برای اینکه مردم به او عقیده پیدا نکنند، تظاهر به بدی می کند. مثلا شراب نمی خورد، ولی تظاهر به شرابخواری می کند، زنا نمی کند ولی جوری رفتار می کند که مردم او را یک آدم فاسد زناکار بدانند، چرا؟ می گوید من این کار را می کنم برای اینکه نفس را بکشم، برای اینکه نفس بمیرد. واقعا هم این کارها مبارزه شدیدی با نفس است چون نفس دلش می خواهد در میان مردم آبرو داشته باشد، وجهه داشته باشد و مردم به او اعتقاد داشته باشند ولی او عمدا کاری می کند که مردم به او اعتقاد نداشته باشند. دزد نبود ولی تظاهر به دزدی می کرد. بسا بود مال مردم را به جایی می برد که او را بگیرند و کتک بزنند و اگر نمی فهمیدند، دوباره آن مال را سرجایش می گذاشت. شیشه مشروب را با خودش حمل می کرد، در حالی که شرابخوار نبود. آیا این کارها با منطق اسلام وفق می دهد؟ نه. اسلام می گوید عرض مؤمن در اختیار خودش نیست. مؤمن حق ندارد کاری کند که شرف و احترام و عرض خود را در میان مردم بریزد. اسلام می گوید: ریاکاری نکن، تظاهر به خوبی نکن ولی تظاهر دروغین هم به بدی نکن. هم آن، دروغ عملی است و هم این دروغ عملی است. نه آن دروغ را بگو و نه این دروغ را. یکی از علل اینکه در ادبیات عرفانی، معانی بلند مقدس معنوی را در لباس الفاظ فسق و فجوری بیان کرده اند و از زبان شاهد و معشوق و می و نی سخن گفته اند، این است که می خواسته اند به چیزی که خودشان اهل آن نبوده اند تظاهر کنند. حتی در حافظ هم این مطلب زیاد دیده می شود، گو اینکه خودش می گوید که من ملامتی نیستم و ریاکار هم نیستم:
دلا دلالت خیرت کنم به راه نجات *** مکن به فسق مباهات و زهد هم مفروش
روش ملامتی یک نوع مجاهده با نفس صوفیانه است که اسلام آن را نمی پذیرد. البته باز هم تأکید می کنم که این روش در میان همه متصوفه نبوده است، در میان بسیاری از متصوفه از قبیل خواجه عبدالله انصاری، حفظ آداب شریعت خیلی قوی بوده است، ولی در میان گروهی این مطلب بوده است. می گویند در میان متصوفه خراسان، ملامتیان زیاد بوده اند. به هر حال اسلام در جهاد با نفس، روش ملامتی را اجازه نمی دهد.
Sources :
مرتضی مطهری- انسان کامل- صفحه 198-200