شرایط پیدایش توبه
اولا این را بدانید که اگر در وجود انسان کاری بشود که آن عناصر مقدس وجود انسان به کلی از کار بیفتد، یک زنجیرهای بسیار نیرومندی به آنها بسته شده باشد که نتوانند آزاد بشوند، دیگر انسان توفیق توبه پیدا نمی کند ولی همان طوری که در یک کشور آن وقت انقلاب می شود که عده ای ولو کم، عناصر پاک در میان مردم آن کشور باقی مانده باشند، در وجود انسان هم اگر عناصر مقدس و پاکی فی الجمله باقی باشند، انسان توفیق توبه پیدا می کند و الا هرگز توفیق توبه پیدا نمی کند حالا در چه شرایطی انسان بازگشت می کند، پشیمان می شود و اگر خدا را بشناسد به سوی خدا توبه می کند و اگر خدا را نشناسد، حالت دیگری پیدا می کند، احیانا جنون و دیوانگی پیدا می کند، وضع دیگری پیش می آید.
گفتیم "توبه" عکس العمل است. شما توپی را به دست می گیرید و به زمین می زنید. توپ از زمین بلند می شود. زدن شما یعنی حرکت توپ به طرف زمین که با نیروی دست شما صورت می گیرد، عمل شماست و بلند شدن توپ از زمین عکس العملی است که در اثر خوردن توپ به زمین پیدا می شود. پس آن عمل است و این عکس العمل، آن فعل است و این، باصطلاح اعراب امروز رد الفعل، آن کنش است و این واکنش.
توپ را که شما به زمین می زنید چقدر بالا می رود؟ از یک طرف بستگی دارد به مقدار نیرویی که در آن فعل به کار می رود یعنی شدت ضربه شما و از طرف دیگر بستگی دارد به چگونگی سطح زمین، هر مقدار زمین سفت تر و ساف تر باشد و صلابت بیشتری داشته باشد، عکس العمل بیشتر می شود. پس میزان عکس العمل از یک طرف بستگی دارد به شدت عمل شما و از طرف دیگر به صلابت و صافی آن سطحی که توپ به آن برخورد می کند.
عکس العمل نشان دادن روح انسان در مقابل معاصی نیز بستگی به دو چیز دارد: از یک طرف بستگی دارد به شدت عمل، یعنی شدت معصیت، شدت ضربه ای که مقامات دانی روح شما بر مقامات عالی روحتان وارد می کند.
هر چه معصیت انسان کمتر و کوچک تر باشد عکس العمل کمتری در روح ایجاد می کند و هر چه معصیت بزرگ تر باشد، عکس العمل بیشتری به وجود می آورد و لهذا افرادی که بسیار شقی و قسی القلب هستند، در عین اینکه شقی و قسی القبند اگر جنایتشان خیلی بزرگ و فاحش باشد، همان ها را هم می بینید که روحشان عکس العمل نشان می دهد.
عامل دوم عکس العمل نشان دادن روح انسان اینست که سطحی که ضربه بر آن وارد می شود صاف باشد، صلابت و استحکام داشته باشد یعنی آن وجدان انسانی، آن فطرت انسانی، آن ایمان شخص مستحکم و قوی باشد در این صورت ولو ضربه کم باشد، عکس العمل نسبتا زیاد است و لهذا شما می بینید گناهان کوچک، صغایر گناهان و حتی اعمالی که مکروه است و گناه شمرده نمی شود، در وجود مردم با ایمان، مردمی که روح محکمی دارند و آن فرشته معنوی، آن ایمانشان، آن وجدان معنویشان استحکام دارد، محکوم است و عکس العمل ایجاد می کند، اعمالی که من و شما روزی صد تایش را مرتکب می شویم و هیچ احساس نمی کنیم که یک عملی انجام داده ایم.
پاکان، یک عمل مکروه که انجام می دهند، روحشان مضطرب می شود و مرتب پشت سر یکدیگر توبه و استغفار می کنند.
اگر شما آینه بسیار صافی را بعد از پاکیزه کردن، در فضای بسیار صافی که خوشتان می آید در آن تنفس بکنید روی یک میز بگذارید، بعد از مدتی می بینید روی آن گرد نشسته است. این گرد را شما قبلا احساس نمی کردید، روی میز هم احساس نمی کنید، روی دیوار هم احساس نمی کنید. هر چه دیوار کثیف تر بشود، اثر و لکه سیاهی را کمتر نشان می دهد تا جایی که اگر سیاه و قیر اندود باشد دود چراغ موشی هم به آن برسد، اثرش ظاهر نمی شود.
اولین منزل عبودیت توبه است. اگر در روح خودتان تکانی دیدید، اگر ندامتی دیدید، اگر احساس پشیمانی دیدید، اگر گذشته خودتان را سیاه و تیره دیدید، اگر احساس کردید راهی که تاکنون می رفته اید خطا بوده است، سراشیبی بوده است و با خود گفتید باید برگردم رو به سر بالایی، رو به خدا، شما به اولین منزل عبودیت و عبادت و اولین منزل سلوک رسیده اید و می توانید از آنجا شروع بکنید و اگر نه، نه.
Sources :
مرتضی مطهری- آزادی معنوی- صفحه 53-55 و 50-52