عصمت از خطا و گناه در پیامبران
در قرآن می خوانیم: «الا من ارتضی من رسول فانه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصدا؛ مگر پیامبری را که (برای این امر) بپسندد که از پیش رو و پشت سرش مراقبانی گسیل می دارد.» (جن/ 27) خدای متعال نه تنها پیغمبران را به غیب آگاه می کند، بلکه همچنین پیغمبران در کنف حفظ الهی هستند. اینجا یک تعبیر عجیب و مخصوصی هست. مسئله ای داریم به نام مسئله عصمت. عصمت یعنی مصون بودن از خطا و مصون بودن از گناه، هر دو. اول مسئله مصون بودن از خطا را مطرح می کنیم. آیا امکان دارد که پیغمبر در وحی خودش اشتباه کند؟ ممکن است کسی این جور بگوید:
1- درست است، خدا به پیغمبر وحی می کند، خدا که -العیاذ بالله- اشتباه نمی کند ولی پیغمبر وقتی که وحی می گیرد عوضی بفهمد، یک جمله به او گفته بشود او یک جمله دیگر بفهمد. (نظیر این حرف ها را گفته اند.) چه مانعی دارد که این جور باشد، مثل اینکه انسانی با انسان دیگری حرف می زند، جمله ای می گوید، این یک چیز دیگر از حرف او خیال می کند، گوینده اشتباه نکرده، شنونده در تلقی اشتباه کرده است.
2- ممکن است شنونده در ابتدا که تلقی می کند اشتباه نکند ولی بعد که به حافظه می سپارد و پس از مدتی می خواهد آن را از حافظه خود نقل کند حافظه اش اشتباه می کند. این هم خیلی برای انسان ها اتفاق می افتد که مطلبی را اول درست تلقی می کند و به حافظه می سپارد، بعد از مدتی وقتی می خواهد آن را از حافظه نقل کند عوضی نقل می کند.
3- ممکن است کسی مطلبی را از کسی درست تلقی کند، به حافظه هم درست بسپارد ولی وقتی که می خواهد آن پیام را به دیگری ابلاغ کند در حین ابلاغش یک اشتباهی رخ می دهد ولو اینکه آن اشتباه مربوط به شخص او هم نباشد مربوط به علل خارجی باشد، مثل اینکه فردی در این بین پارازیت بدهد به گونه ای که حرفی که این شخص می زند او یک جور دیگر بفهمد که بالاخره این مطلب درست به او ابلاغ نشود.
پس سه مسئله می شود: یکی اینکه آیا امکان این هست که پیغمبر اشتباهی تلقی کند؟ دوم: آیا امکان این هست که پیغمبر بعد از خوب تلقی کردن، در حافظه خودش که نگه می دارد اشتباه نگهداری کند؟ سوم: آیا امکان این هست که وقتی به دیگران می گوید اشتباهی رخ بدهد که دیگران عوضی بفهمند؟
این آیه همه اینها را نفی می کند. خیال کرده اند کاری که خدا می خواهد انجام بدهد مثل کاری است که یک انسان انجام بدهد. پیغمبران آنچنان مخوف به تأییدات الهی و اید الهی اند (ملک یعنی قدرت، ملائکه مظاهر قدرت الهی هستند) و پیغمبر آنقدر محفوف به ملائکه الهی است -از آن مرحله ارتباطش با خدا که وحی را تلقی می کند تا مرحله نگهداری اش و تا مرحله تحویل دادن به مردم- و آنچنان در سانسور الهی است که هیچ قدرتی نمی تواند در او نفوذ کند، تا جایی که رسالت ابلاغ بشود. از آنجا که به بنده صحیح ابلاغ شد دیگر به پیغمبر مربوط نیست، از آن به بعد دیگر به خود انسان ها مربوط می شود.
عصمت از گناه
عصمت از گناه چطور؟ بعضی گفته اند (مخصوصا در اهل تسنن این حرف گفته شده): راست است، پیغمبر در آنچه که مربوط به وحی و ابلاغ به مردم است هرگز دچار اشتباه نمی شود چون این مربوط به پیغمبر نیست مربوط به خداست و امکان ندارد که اشتباهی رخ بدهد. ولی بعد آیا ممکن است پیغمبر از آن جهت که بشری است مانند بشرهای دیگر مرتکب معصیت بشود به معنی اینکه یک چیزی که گناه است و خودش به مردم ابلاغ کرده است که این گناه است -العیاذ بالله- هما معصیت را مرتکب بشود؟ جواب این سوال این است که پیغمبر که پیام خدا را به مردم می رساند نه فقط با زبان می رساند، با عملش هم می رساند... خودش "بلاغا من الله" است و لهذا قرآن می گوید: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة؛ قطعا برای شما در (رفتار) رسول خدا سرمشقی نیکوست.» (احزاب/ 21) قرآن نمی گوید شما فقط به سخن پیغمبر عمل کنید ولی به خودش و کار و عملش و شخصیتش کار نداشته باشید، قرآن می گوید سخن پیغمبر پیام ما را می رساند، عمل پیغمبر هم پیام ما را می رساند.
Sources :
مرتضی مطهری- آشنایی با قرآن جلد 9- صفحه 238-240 و 243-244