ابوعبدالله صفوانی
نام او ابوعبدالله محمد، فرزند احمد، از نوادگانه صفوان جمال شاگرد امام صادق (ع) است که مکنی به ابوعبدالله و معروف به صفوانی می باشد. صفوانی از مشاهیر بزرگ امامیه در فقه و حدیث و کلام در نیمه دوم سده چهارم هجری است که در بغداد ساکن و به زبان آوری و دانش زیاد مشهور و معروف بوده است. پنجمین جد او (مهران) ایرانی است. این رجل الهی، از بزرگان شاگردان محمدبن یعقوب کلینی (صاحب کتب اصول کافی) و علی بن ابراهیم قمی، مفسر معروف بوده و از آنها روایت کرده است. گرچه ظاهرا سواد خواندن و نوشتن نداشته ولی کتبی در حدیث و …اینها دارد که خود از حفظ املاء می کرده و دیگران می نوشتند و بزرگانی چون هارون بن تلعکبری، شیخ مفید، ابومحمد حسین بن قاسم علوی، ابوالعباس بن نوح، استاد نجاشی، از او روایت کرده اند.
او با داشتن زبانی گویا، استدلالی قوی در دفاع از حریم شیعه و اهل بیت (ع) و با فائق آمدن بر مخالفان، منزلت و جایگاه والایی نزد حاکمان زمان خود به دست آورد. از جمله روایت کرده اند که در مناظره ای که در دربار سیف الدوله حکمران حمدانی، میان او و قاضی موصل (از اهل سنت) صورت گرفت، صفوانی از قاضی خواست که اگر حاضر است درباره حقانیت خود به مباهله بپردازد. قاضی مباهله را به روز دیگر موکول کرد. وقتی آن دو حضور یافتند، صفوانی دست خود را در دست قاضی گذاشت و پس از مباهله، از مجلس بیرون رفت. چون دو روز از عدم حضور قاضی در مجلس سیف الدوله گذشت، امیر کسی را برای آگاهی از حال وی فرستاد، خبر آوردند که: قاضی از همان لحظه که از جایگاه مباهله برخاسته، تب کرده و آن دستی که برای مباهله در دست ابوعبدالله صفوانی نهاده است سیاه شده و ورم کرده و فردای آن روز، او مرده است. صفوانی، هنگام در گذشت ابوالحسن سمری، آخرین نایب امام زمان (عج) در کنار او بوده و از او درباره جانشین ایشان، سئوال نموده است.
آثار او عبارتند از:
1- الامامه
2- انس العالم و تادیب المتعلم
3- تحفه الطالب و بغیة الراغب
4- ثواب القرآن
5- الجامع فی الفقه
6- الردعلی اهل الهواء
7-الرد علی الواقفه
8- الردعه والنهی عن کل بدعه
9- الرد فی الریاح المطور
10- صحبة آل الرسول
11- غررالاخبار و نوادرالاثار
12- الغیبه و کشف الحیره
13- فی الطلاق الثلاث
14- الکشف فی الحجه
15- معرفة الفروض
16- المتعه و تحلیلها و الرد علی من حرمها
17- المنازل
18- بوم و لیله
Sources :
حکیمی- تاریخ العلماء- 347
دوانی- مفاخر اسلام- جلد 2 صفحه 558
خویی- معجم الرجال- جلد 5-صفحه 136