ابن عساکر
ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة الله شافعی معروف به ابن عساکر، مورخ، محدث و سیاح دمشقی (متولد به سال 499 هـ ق) از بزرگان فقهای شافعی است. او صاحب اشعاری نیز هست. اما در این زمینه چندان قوی نیست. ابن عساکر به سبب حفظ و روایت احادیث بسیار، کثرت سفرهای علمی و استفاده از مشایخ بزرگ در شهرهای اسلامی و نیز تألیف اثر چشمگیر خود (تاریخ دمشق)، در شمار یکی از بزرگترین حافظان حدیث و نویسندگان تاریخ در روزگار خویش به شمار می آید. با توجه به سلسله نسب پدرش، احتمالا عنوان ابن عساکر مربوط به خانواده مادری او بوده است. دوران زندگی او با انقراض سلاجقه شام و دوران حکمرانی نورالدین زنگی (569 هـ.ق) و صلاح الدین ایوبی (589 هـ ق) بر مناطق شام همزمان بود. سیاست این پادشاهان مبارزه با تبلیغات فاطمیون شیعی مذهب و حمایت از مذاهب اهل سنت بود. لذا گردآوری احادیث در این زمان سخت بالا گرفت و ابن عساکر نیز در این زمینه چهره ای درخشان شد. به لحاظ علمی او از 6 سالگی در دمشق مشغول به تحصیل شد. در ابتدا نزد پدر، برادر بزرگتر و خانواده مادریش فقه و حدیث آموخت. از دیگر اساتید او در دمشق می توان به ابوطاهر حنائی، ابوالبرکات ابن عبد حارثی، سبیع بن قیراط و .... اشاره کرد. پس از فوت پدر به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه و دیگر حوزه های بغداد حدیث، فقه، خلاف و نحو را آموخت. در سال 521 هـ ق به حج رفت و در مکه و مدینه نیز احادیث زیادی شنید. پس از چهار سال به بغداد بازگشت و در آنجا در محضر اساتیدی چون ابوالقاسم هبة الله بن حصین، ابوالحسن علی بن عبدالواحد دینوری و هبة الله شروطی استفاده کرد تا آنجا که معلومات و محفوظات و بینش علمی او باعث شگفتی بغدادیان شد. او در طول اقامتش در بغداد به سایر شهرهای عراق نیز سفر کرد و با محدثان و حافظان حدیث گفت و شنود کرد، سپس به دمشق بازگشت و در آنجا ازدواج کرد و صاحب فرزند شد. او در دومین سفر خود عازم ایران شد (سال 529 هـ ق) به شهرهای مختلفی در ایران سفر کرد و سفر او 4 سال به طول انجامید. او در خراسان با ابوسعد عبدالکریم سمعانی صاحب کتاب الانساب دیدار کرد و همراه او به نیشابور و هرات رفت. او در این سفر کتاب الاربعین البدانیة را مشتمل بر روایت 40 حدیث از چهل محدث در 40 شهر نوشت. ابن عساکر پس از 13 سال سفرهای علمی مختلف با کوله باری از شنیده ها و نوشته ها و تجارب به دمشق بازگشت. شمار افرادی که در زمینه حدیث ملاقات کرده بود به 1300 مرد و 80 زن رسیده. او پس از این سفرها در سال 533 هـ ق به تألیف و تصنیف و فعالیت های آموزشی پرداخت و این امر تا روزهای آخر زندگانی وی ادامه داشت. ابن عساکر شاگردان زیادی داشت که غالبا همه از فقیهان و بزرگان حدیث در آن روزگار بودند. اگرچه ابن عساکر به حکومت بی اعتنا بود اما به لحاظ رتبه علمی و تخصصش، مورد احترام شاهان بود. نورالدین زنگی علاوه بر حمایت و تشویق ابن عساکر در جمع آوری تاریخ دمشق پس از تأسیس دارالحدیث نوریه (اولین مرکز تخصصی حدیث) سرپرستی آن را به وی واگذار نمود. ابن عساکر در سال 571 هـ ق در دمشق درگذشت و سلطان صلاح الدین ایوبی در تشییع جنازه وی حاضر و به امامت شیخ قطب الدین نیشابوری بر وی نماز خواند.
آثار:
آثار و تألیفات ابن عساکر را بالغ بر 134 عنوان ذکر کرده اند که غالب آنها در زمینه حدیث رجال و تاریخ است و در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
الف: تاریخ دمشق، مهمترین اثر ابن عساکر همین کتاب در 80 جلد است و فاصله زمانی پیش از اسلام تا قرن 6 قمری را در برگرفته است. این کتاب جامع ترین کتاب ها در جغرافیای تاریخی و زندگینامه دانشمندان، محدثان و حافظان حدیث شهر دمشق است و تدوین آن به ترتیب تاریخ بغداد است که ابن عساکر مطالب آن را از بزرگان بغداد و دمشق شنیده است. نوشته های احمدبن معلی و ابن حمید ابن ابی العجایز ابن عساکر را در تألیف این کتاب یاری کرد. ابوالقاسم فرزند ابن عساکر، این کتاب را ویرایش کرد و ابن عساکر خود این کتاب را در مجالس درسش آموزش می داد. این کتاب بعد از وفات ابن عساکر به عنوان یکی از منابع مهم در تحقیق به کار می رفته است و یاقوت حموی از این کتاب در تدوین بزرگترین معجم جغرافیایی بهره گرفت. برخی نسخ خطی این کتاب در کتابخانه های معتبر دنیا چون قاهره، دمشق، آمریکا، فرانسه و .... وجود دارد.
ب: الاربعون
ج: مناقب الشباب
د: مجمع الشیوخ
و: الاطراف للسنن
ی: تشریف یوم الجمعه
ز: فضل اصحاب الحدیث و ...
Sources :
موسوی بجنوردی- دائرة المعارف اسلامی
علی اکبر دهخدا- لغت نامه دهخدا
ابن خلکان- وفیات الاعیان
غلامحسین مصاحب- دائرة المعارف فارسی