شهربانو مادر امام سجاد علیه السلام
شهربانو، دختر یزدجرد ساسانی و همسر امام سوم شیعیان و مادر حضرت سجاد، امام چهارم شیعیان. او دختر یزدگرد یا یزدجرد بن شهریار بن شیرویه بن خسرو پرویز است. البته شیخ کلینی در اصول کافی به این شکل آورده که "سلامه بنت یزد جرد بن شهریار بن شیرویه بن کسری ابرویز" و شیخ مفید می گوید: دختر یزدگرد بن شهریار بن کسری.
یزدگرد آخرین پادشاه ایرانی است. بنابر نقل تاریخ این بانو، به دست مسلمانان اسیر شد و در زمان عمر، در مدینه، او و خواهرش را نزد عمر، در مدینه آوردند و دختران مدینه برای دیدن دختر پادشاه به تماشا آمدند. غیر دختران پادشاه همه را فروختند، علی (ع) به عمر گفت: «با دختران پادشاه مثل کنیزان نباید رفتار کرد». او را به مسجد آوردند، مسجد از شعاع روی او روشن شد و چون عمر خواست روی او را ببیند، صورت خود را پوشاند و گفت: «اف، سیاهرو زباد هرمز». عمر خیال کرد که او را دشنام می دهد، لذا قصد کرد که او را آزار دهد، ولی امیرالمؤمنین علی (ع) به او گفت: «شایسته نیست که تو با او چنین کنی، او را آزاد بگذار و مخیر کن که از مسلمانان، هر که را می خواهد برای خود انتخاب کند و این را به حساب غنیمت او گذار.»
پس عمر او را مخیر کرد، دختر آمد و حسین بن علی (ع) را انتخاب کرد. آنوقت امیرالمؤمنین به او گفت: «اسم تو چیست؟» گفت: «جهان شاه»، حضرت به او گفت: «بلکه نامت "شهربانو" باشد (البته در روایات، یک یا دو نام دیگر برای این بانو ذکر شده که این مشکلی نیست و امکان دارد.)» و به این طریق او به همسری حضرت حسین بن علی (ع) در آمد و امام سجاد، حضرت زین العابدین را به دنیا آورد. (گویند در آن مسجد و مجلس، سلمان فارسی مترجم بود) و به امام سجاد "ابن الخیرتین" یعنی پسر دو برگزیده می گفتند. برگزیده خدا از عرب هاشم و از عجم فارس. البته در بعضی از احوالات این قصه، اختلاف است. بعضی ها معتقدند که در زمان عمر بوده، بعضی ها گویند که در زمان خلافت امیرالمؤمنین علی (ع) بوده است. ولی آنچه مسلم است حضرت علی (ع)، او را به فرزند خویش حسین بن علی (ع) داد که امام زین العابدین از او متولد شد. بی بی شهربانو، در زمان تولد حضرت سجاد موقع زایمان در مدینه وفات کرد. این واقعه در سال 38 هـ ق بود، از این رو، این بانوی بزرگ در واقعه کربلا و شهادت حسین بن علی (ع)، زنده نبود و حضور نداشت.
تذکر
مطلبی که باید گفت اینکه: بقعه «بی بی شهربانو» در کوه "ری" که به این بانو نسبت داده می شود و می گویند مدفن مادر امام سجاد (ع) است و در گذشته های دور، بعضی از مؤلفان «کوه طبرک» می گفتند، کاملا بی اساس و خلاف واقع است. در این مسئله نه تنها حدیثی از موصومی نداریم، بلکه در هیچیک از مأخذ باستانی از منابع تاریخی یا کتب رجال و تراجم احوال یا مسالک، از مدفون بودن او در «ری» چنین سخنی نیست. تنها در اقوال متأخرین، داستانهایی شبیه داستان کودکان به چشم می خورد. تمام آثار باستانی که در کوه بی بی شهربانو فعلی و یا طبرک قدیم، وجود دارد متعلق به زرتشتیان ری قبل از اسلام است و این بقعه هم یکی از آنهاست. البته کلمه "شهربانو" و نام این مکان درست است و به معنی ملکه کشور است. این لقب را در زمان عهد باستان، زرتشتی ها به ناهید که (فرشته و معبود زنان و دختران بود) میدادند.
Sources :
مرتضی مطهری- خدمات متقابل اسلام و ایران- ج1
دائرة المعارف تشیع به نقل از کافی، شیخ مفید، شیخ طبرسی
غلامحسین مصاحب- دائرة المعارف فارسی