اهمیت آراستگی و زیبایی در آموزه های دینی
عموما اعتقاد بر این است که برداشتهای اولیه بسیار اهمیت دارند. بسیاری از ما می پذیریم که برداشتهای اولیه ای که ما از دیگران داریم، روند ارتباط ما را با آنان به صورتی حیاتی شکل خواهند داد. این پدیده در روانشناسی اجتماعی اثر تقدم گفته می شود، از این رو افراد برای حضور در مصاحبه شغلی، دیدار با دوست جدید، اولین ملاقات با همسر آینده خویش که در آن نخستین برخورد را با دیگری دارند، با تمام دقت خود را آماده می کنند. این ارتباط، یک نوع ارتباط غیرکلامی گفته می شود. این ارتباط غیرکلامی در نگاه اول، در شکل گیری برداشتهایی که افراد از ما دارند بسیار مهم است. به طور مثال یک نگاه، نوع لباس، قیافه ظاهری و... خود کافی است تا اطلاعات زیادی را به طرف مقابل بدهد.
آراستگی، فقط مرتبط با یک نوع خاص از ارتباطات ذکر شده نیست، بلکه می توان گفت، آراستگی در تک تک این موارد موضوع و مصداق پیدا می کند. آراستگی در هر یک از انواع ارتباط غیرکلامی مانند حالات چهره، تماس چشمی، قیافه ظاهری، نگاه، حرکات دست و بدن نوع لباس می تواند در نوع برداشتی که از ما می شود تاثیرگذار باشد. آراستن به معنای زینت دادن و تزیین کردن است. معنای دیگری مانند منظم و مرتب بودن و هماهنگ بودن، آماده و مهیا بودن نیز گفته شده که کاملا مرتبط با معنای اول است، زیرا تزیین کردن به نوعی با نظم و هماهنگی همراه است و معرف آماده و مهیا بودن برای مقصود مورد نظر. در مقابل آراستن که معمولا با یک افزایش همراه است، پیراستن قرار می گیرد که ویژگی آن کاستن و زدن شاخ و برگ است. آراستگی لبخند روح ماست و به بینندگان و همراهان و هم از این رو به برقراری و استحکام روابط اجتماعی ما را یاری می رساند.
این نکته درست که آراستگی مرتبط با ظاهر انسان است، اما خود گویای درون و شخصیت فرد می باشد. اگر فردی آراسته و مرتب بود می تواند برداشتی خوب از خود (درون و شخصیتش) به طرف مقابل تحویل دهد و همچنین برقرار کردن ارتباط او با دیگران بسیار ساده و راحت می باشد. از جمله خلقیاتی که یک فرد آراسته، با ظاهر آراسته اش به دیگران می فهماند مرتب و منظم بودن، ساده بودن، تجمل گرا بودن و ضعف شخصیتی یا قوی بودن شخصیت است.
امروزه روانشناسان می گویند فردی که مدام در پی وفق دادن خود با الگوها و مدهای ارائه شده در جامعه باشد این حاکی از ضعف شخصیت وی می باشد، اما آن جوانی که با سلیقه خود لباس بر تن می کند و سادگی و متانت را اصل در پوشش خود قرار می دهد دارای روحی قوی و به خود متکی است. البته باید به این نکته توجه کرد که پیروی از مد همیشه بد نیست، البته آن مدی که مطابق با دستورات جامعه اسلامی است و مبتکر آن هم فردی در داخل جامعه باشد، و از سوی غرب به ما تحمیل نشده باشد. همان طور که انسان برای آراستگی ظاهری نیازمند لوازمی است، برای آرایه های درون خود نیز به خیلی چیزها نیاز دارد از جمله حسن خلق، آداب معاشرت، توجه به خدا و دوری جستن از رذایل اخلاقی از جمله لوازمی است که برای آراستگی باطنی لازم است. با این همه نمی توان آراستگی را منحصر به یک مورد دانست، در ظاهر یا باطن بلکه در هر دو مورد لازم است.
همان طورکه ما متوجه آراسته بودن ظاهر و اطراف خود هستیم، خانه خود را پاکیزه و مرتب نگاه می داریم، دل ما هم خانه خداست باید به خود بیائیم و توجه کنیم به اینکه دلمان را به چه چیزهائی بیارائیم، باید ببینیم روحمان را با چه لوازمی آرایش می کنیم، خداوندی که دنیا را سرتاسر زیبائی کرده، ما هم بیائیم درس خدائی بگیریم و درونمان را با زیبائیهای خدائی بیارائیم. تعالیم آسمانی ما با ویژگی های جسم و روح انسان هماهنگی دارد، و به گواهی روانشناسان حس زیبائی دوستی و زیبائی خواهی، یکی از چهار بعد روح انسانی است. خداوند که خود مظهر زیبائی و جمال است، زیبائی را دوست دارد، و از ژولیدگی بیزار می باشد. بنابراین در قرآن به این مسئله تاکید می کند، و به بندگانش دستور داده «یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد؛ ای فرزند آدم هرگاه به مسجد می روی خود را بیارای و زینت کن» (اعراف/ 31).
همچنین بزرگان دین ما بخصوص ائمه (ع) در آموزه های دینی به این مسئله توجه کرده اند. رسول خدا می فرمایند: «خداوند دوست میدارد هرگاه مومنی نزد برادرش می رود، آماده و آراسته باشد». در آیه بالا خداوند یک امر ظاهری را توام با یک امر معنوی و دینی دانسته است که این حکایت از تاثیرگذاری زیاد وضع ظاهر در حاضر شدن در مکانهای عمومی است، آن هم مکانی که در آن به عبادت خداوند پرداخته می شود، و آراسته حاضر شدن افراد در مسجد، خود باعث جذب افراد بسیار زیادی که خیلی به مسائل عبادی توجه نمی کنند شود، همان طور که اگر فردی با وضعیت ناآراسته ای در مسجد حاضر شود، چه بسا باعث دلزدگی جوانان از این مکان گردد، این خود یک درس بزرگ از این آیه قرآن است. به خصوص ما با رعایت این کار می توانیم باعث جذب افراد شویم. هنگامی که فردی بنا بر اتفاق گذرش به مسجد می افتد هنگامی که وضعیت نمازگزاران را در حالی مطلوب ببیند و آنان را آراسته و تمیز ببیند این خود باعث جذب آن فرد به این مکان می شود تا دفعه بعد از روی اختیار و با شوق و ذوق آید، البته این یک راه جذب افراد به مسجد و مکانهای مقدس است.
اسلام به مسلمانان توصیه می کند که در برخورد با مردم و موقع حضور در اجتماع به زیبائی و آراستگی ظاهر خود اهتمام ورزند و گزارش شده پیامبر اکرم به آب نگاه می کرد و موی خود را تمیز و مرتب می کرد و شانه می زد و با ظاهری آراسته با مردم مواجه می شد و می فرمود: «خداوند دوست دارد هرگاه بنده اش از خانه خارج می شود، خود را برای برادرانش بیاراید». البته این نکته را هم باید رعایت کرد که نه فقط هنگام حضور در اجتماع و در نزد دیگران باید خود را مرتب کرد و آرائید بلکه انسان در همه حال، حتی در حال تنهائی و خانه شخصی خود هم باید تمیزی و مرتب بودن را رعایت کند. انسان هنگام حضور در نزد خداوند هم باید به رعایت پاکیزگی و مرتب بودن بپردازد مخصوصا درحال نماز که در دستورات و احکام دین ما هم این مسئله وارد شده است. به هر حال گرایش انسان به زیبائی و جمال یکی از خواستهای فطری انسان و احساس لذت از زیبائی و تناسبها و پاکیزگی ها، با سرشت انسان آمیخته شده است.
Sources :
مسعود آذربایجانی- مجله حدیث زندگی- شماره 1،
محمد محمدی ری شهری- میزان الحکمه- جلد 5- صفحه 2297،
شیخ حر عاملی- وسائل الشیعه- جلد 3- صفحه 343،
مرتضی مطهری- فطرت- صفحه 80