تأثیر متقابل روح و بدن از نظر فلاسفه
الف: تأثیر روح بر بدن
1 - حرکت ارادى:
تأثیر روح بر بدن در حرکت ارادى کاملا محسوس است. هنگامى که روح پس از طى مراحل: ادراک، شوق و عزم بر انجام کار، تصمیم به انجام آن مى گیرد، بدن را به حرکت در مى آورد و به وسیله بدن، در طبیعت و موجودات بى جان و جاندار تصرفاتى انجام مى دهد.
2 - تأثیر نفسانیات و انفعالات در بدن:
بدون شک خلقیات، نفسانیات و انفعالات بر بدن تأثیر مى گذارند. انفعالاتى مانند ترس، غم و شادى موجب تغییر مزاج، ترشح بزاق و رخدادهاى شادى بخش و یا غمبارى مى شوند. در برخى موارد، ترس و اندوه، مزاج بدنى را به هم مى زند و از طریق تأثیر اعمال نباتى، موجب مرگ و یا ابتلاى به بیماری هاى شدید مى شود. درد و غم در بسیارى از موارد، عمل جذب و هضم غذا را مشکل مى سازند. خشم و غضب، جریان خون را تند و در نحوه تنفس و ضربان قلب و سرخى چهره اثر مى گذارند و بالعکس، ترس، جریان خون را کند مى سازد و در چگونگى تنفس و رنگ چهره تأثیر مى گذارد.
3 - تلاش فکرى و فرسودگى بدن
4 - قدرت روح و درمان بدن
5 - تأثیر اندیشه:
اندیشه ها و تصورات، بدن را تحت تأثیر قرار مى دهند و تغییرات جسمانى، تابع حالات روحى است. اندیشه تصور سقوط از دیوار مرتفع، موجب سرگیجه و سقوط احتمالى مى شود. ابن سینا مى گوید: حالات نفسانى و اندیشه ها بر بدن تأثیر مى گذارد؛ مثلا درک عظمت الهى و اندیشه در آفرینش خداوندى، جسم را تحت تأثیر قرار مى دهد. شیخ الرئیس همچنین اعتقاد دارد: اگر والدین هنگام عمل زناشویى به چهره اى زیبا توجه داشته باشند، همین توجه ذهنى باعث مى شود که چهره نوزاد، شبیه همان چهره زیباى مورد توجه باشد و نیز اگر آن چهره زشت باشد ...
6 - تأثیر روح قوى بر جسم دیگران:
بسیارى از فلاسفه (از جمله ابن سینا و شیخ اشراق) اعتقاد دارند اگر روح قوى باشد، مى تواند بر بدن دیگران تأثیر بگذارد. ابن سینا شواهدى از خواب مصنوعى و تلقین نفسانى را مطرح مى سازد. نکته مهم در یافته هاى او این است که وى عامل تحقق این امور را طبیعت روح مى داند. به عبارت دیگر، عامل پیدایش خواب مصنوعى، سحر، تلقین و چشم زخم، دخالت نیروى فوق طبیعى بیرونى نیست؛ بلکه عامل پیدایش این گونه امور، خود روح است. شیخ الرئیس علت صدور حوادث غیر عادى و امور خارق العاده اى مانند اخبار از غیب و انجام کارهاى شگفت انگیزى که از توان انسانى عادى خارج است، قدرت روح دانسته است.
شیخ اشراق، قلمرو قدرت روح انسان را بى نهایت مى داند و معتقد است که روح نه تنها مى تواند در جهان هستى تصرف کند، بلکه مى تواند از بدن جدا شده و به حیات خود ادامه دهد. انسان بر اثر قدرت روح مى تواند اجسام بسیار سنگین و خارج از حیطه قدرت معمولى را جابجا کند، چنان که حضرت امیر (ع) این کار را انجام داد و فرمود با قدرت معنوى چنین کردم.
انسان، با قدرت روح مى تواند تا مدت مدیدى بدون غذا زندگى کند و علت این امر، این است که وقتى روح انسان به سوى عالم بالا انجذاب پیدا کرد، همه قوا در خدمت آن عالم قرار مى گیرد و «قواى نباتى» معطل مى ماند، البته شیخ اشراق در مورد هیپنوتیزم اعتقاد دارد که اساس هیپنوتیزم ضعف نفس کودکان و کسانى است که به خواب مى روند و کسانى که از قدرت هیپنوتیزم بهره مندند، در واقع از ضعف نفوس بهره مى جویند.
ب: تأثیر بدن بر روح
بدون تردید ویژگی هاى جسمانى هم تأثیر مهمى بر روحیات و شخصیت انسان دارد. این حقیقت را نمى توان انکار کرد که نفسانیات، بازتابى از ویژگی هاى جسمانى و کم و کیف کار بدن است. آزمایش هاى مکرر، دخالت ویژگی هاى بدنى را در ساختن خلق و خوى انسان و نیز تکون ملکات ثابت کرده است. در اینجا به بیان پاره اى از این تأثیرات شگرف مى پردازیم:
1 - تأثیر غدد بر حالات روحى:
یکى از عوامل مؤثر در حالات روحى، غدد داخلى است. غدد، عواملى هستند که در تنظیم حالات روحى مانند تنظیم هوش، کم هوشى، عقب افتادگى هوش، پرخاشگرى، تمایل جنسى و... نقش تعین کننده اى دارند. کم کارى غده تیروئید، پیامدهاى ناگوارى از جمله عقب افتادگى هوشى به بار مى آورد.
2 - تأثیر تفاوتهاى فیزیکى اندام در حالات روحى:
تفاوت هاى فیزیکى موجود بین انسان ها همان است که ما آنها را با خصوصیاتى از قبیل چاق، لاغر، بلند و کوتاه و... در افراد مى شناسیم. کرچمر -روانشناس معروف- پس از تحقیقات فراوان در این زمینه ادعا کرد مى توان افراد آدمى را در سه گروه «کوتاه و چاق»، «عضلانى» و «لاغر و بلند اندام» قرار داد. گروه اول برونگرا، گروه دوم پر انرژى و پرخاشگر و گروه سوم درون گرا مى باشند. در این زمینه تحقیقات گسترده و دامنه دارى در دهه هاى اخیر صورت گرفته است.
3 - رفتار بدنى و تکون خصلت ها:
ابن سینا معتقد است اعمال انسان که به وسیله بدن و اعضاى آن انجام مى شود، در تکون خصلت ها و ملکات نقش تعین کننده اى دارد، زیرا احساس، تخیل، غضب، بخل، عمل شجاعانه و مانند آن، در روح انسان هیئتى پدید مى آورند که وقتى آن اعمال تکرار شود، ملکات پدیدار مى شوند. بنابراین، تکرار افعال بدنى است که به صورت ملکات نفسانى در مى آید و شخصیت انسان را مى سازد.
4 - بازتاب خوردنی ها بر حالات روحى:
اندیشمندان تعلیم و تربیت، بر اساس یافته هاى زیستى، بر بازتاب غذاهاى ویژه بر حالات روحى انسان تکیه کرده اند. تأثیر غذاها، میوه ها و سبزیجات بر جنین و تأثیر شیر مادر در تکون خصلت هاى کودک، حقیقتى انکار ناپذیر است. بازتاب مواد مخدر و شراب بر روحیات انسان نیز امرى قطعى است. ابن سینا -با توجه به تجارب پزشکى خویش- اعتقاد دارد یک بیمار جسمانى را از راه قدرت روح و قدرت اراده مى توان کاملا درمان نمود. به همین صورت، یک فرد سالم نیز ممکن است تحت تأثیر توهم بیمارى و یا تلقین بیمارى، بیمار شود. این گفته را با آزمایش هاى جدیدى که بر بیماری هاى روان تنى انجام داده اند، مى توان تأیید کرد.
آزمایش هاى مکرر، این حقیقت را آشکار مى سازد که احساس خصومت، افسردگى و اضطراب، به نسبت هاى مختلف، پایه بسیارى از بیماری ها و اختلالات جسمانى است. بیمار به ندرت از اضطراب، افسردگى، تنش هاى درونى و حساسیت ها اظهار ناراحتى مى کند و به جاى شکایت از پدیده هاى روانى، بیشتر از علایم ظاهرى مثل استفراغ، اسهال، بى اشتهایى و... شکایت مى نماید. اگر علت درونى بروز این ناراحتی هاى جسمانى معلوم شود، به سرعت مى توان آنها را درمان کرد. تلاش فکرى، بدن را فرسوده مى سازد و از عمر انسان مى کاهد. تجربه علمى، این موضوع را به اثبات رسانده است.
نیراک دانشمند فیزیولوژیست - بر اساس آزمایش هاى مکرر ثابت کرده است که کار فکرى، گلبول هاى قرمز خون را تقلیل مى دهد و اثر مخربى بر دستگاه بدنى انسان دارد.
Sources :
محمد بهشتى- کیفیت ارتباط ساحت هاى وجود انسان