بنی امیه در اندلس
با انقراض حکومت 90 ساله بنی امیه و فروپاشی آنها در سال 132 هـ ق، عبدالرحمان بن معاویه معروف به عبدالرحمان الداخل، از نوادگان هشام بن عبدالملک (دهمین خلیفه امویان) از چنگ عباسیان فرار کرد و به مغرب «شمال آفریقا» رفت و بعد از مدتها سرگردانی از اغتشاش اسپانیا و اختلاف بربرها و قبایل عرب استفاده کرده با یاری هواداران بنی امیه و قبایل یمنی سپاهی فراهم آورد و در سال 138 هجری قمری = 755 میلادی وارد اندلس (اسپانیا) شد و با سرکوب حاکم اندلس و تصرف شهر «قرطبه» حکومت و دولت نیرومندی را علی رغم حکومت عباسیان بنام حکومت امویان اندلس تأسیس کرد.
سرزمین اندلس که بین سالهای 91 تا 93 هـ ق، توسط مسلمانها فتح شده بود و تا سال 138 هـ ق مانند سایر ممالک اسلامی حاکمانی از سوی خلفای اسلامی آن سرزمین را اداره میکردند، با تشکیل حکومت اموی، دوره جدیدی را آغاز کرد. مدت فرمانروایی عبدالرحمان 33 سال در اندلس بود که در این مدت جنگهای داخلی، مبارزه و کشمکش هایی میان قبایل مختلف بر سر به دست گرفتن قدرت و حملات مسیحیان به سرزمین های شمالی اندلس، دولت او را با مشکلات فراوانی روبرو کرد و اندلس در آتش جنگ و شورش بود، ولی او با هوشیاری و اقتدار کامل در برابر همه مشکلات ایستادگی کرد و پایه های این دولت را آنچنان قوی نمود که نزدیک به 3 قرن دوام داشت که در نشر تمدن اسلامی در اروپا تأثیر فراوانی گذاشت.
بعد از عبدالرحمان اول، جانشینانش در «قرطبه» مدتها نفوذ کامل داشته و یک چند با امرای عیسوی نواحی شمال اسپانیا همسایه شدند و به معارضه پرداختند. این امرا، غالبا به همان عنوان «امارت» قانع بودند. بعد از سالها مبارزه و کشمکش و جنگ با مسیحیان اسپانیا و محاصرات شهرها توسط خلفاء اموی و فرمانروایی آنها، سال 300 هجری قمری، عبدالرحمان بن محمد (عبدالرحمان سوم) خلیفه شد و حکومت را به دست گرفت و قدرت و نفوذ کامل پیدا کرد. شورش های زیادی از مناطق اندلس را سرکوب و بعضی از سلاطین مسیحی را مقهور خود کرد و با وجود جنگها و تاخت و تازها و درگیری های زیاد، ولی عصر او و بعد زمان پسرش، از مهمترین و درخشان ترین دوران های اسلامی در اندلس، به شمار می رفت و دولت اموی به اوج اقتدار و شکوه رسید و بنی امیه در نشر تمدن اسلامی و ترویج ادب و شعر و فرهنگ عربی و معارف و ساختن مساجد و عمران و آبادانی شهرها و صنایع، همت کرد و اثرات بسیار فراوانی بر جا گذاشت حتی در زمان پسرش "حکم" که لقب "المستنصر بالله" داشت، توجه به دانشمندان و شعرا و نویسندگان و گردآوری کتابها و آثار نفیس، بسیار تلاش شد تا جائی که دانشمندان از سراسر کشور های اسلامی به اندلس روی آوردند و «قرطبه» بعنوان بزرگ ترین مرکز علم و ادب و کتابخانه آنجا، از بزرگترین کتابخانه های جهان شد.
عبدالرحمان سوم، چون ضعف بنی عباس را احساس کرد عنوان خلافت و لقب "امیرالمؤمنین" را به تقلید از عباسیان بر خود بست و به "ناصر" ملقب شد و جانشینانش از جمله پسرش، از القاب مستنصر، مؤید و مستعین استفاده کردند.
از بعد از آن دوران، جانشینان آنها نتوانستند قدرت و نفوذ شان را حفظ کنند. کم کم امرا و ملوک الطوایفی بر متصرفات آنها چیره شدند و دولت اموی گرفتار حوادث بسیاری شد و شیرازه امور از هم پاشید و بنی امیه تجزیه گردید و بالاخره با خلع هشام، آخرین خلیفه در سال 422 هـ ق، خلافت اموی یکسره از اندلس برافتاد و حکومت سلسله ای از امویان پس از 284 سال، منقرض شد.
اسامی و تاریخ جلوس خلفای اموی در اندلس
1- عبدالرحمان بن معاویة بن هشام سال 138 هجری قمری.
2- هشام بن عبدالرحمان سال 172 هجری قمری.
3- حکم بن هشام سال 180 هجری قمری.
4- عبدالرحمان بن حکم سال 206 هجری قمری.
5- محمدبن عبدالرحمان سال 238 هجری قمری.
6- منذر ابن محمد سال 273 هجری قمری.
7- عبدالله بن محمد سال 275 هجری قمری.
8- عبدالرحمان بن محمد بن عبدالله (عبدالرحمان سوم) سال 300 هجری قمری. او به تقلید از بنی عباس لقب ناصر داشت.
9- حکم بن عبدالرحمان سال 350 هجری قمری. لقب المستنصر بالله لقب داشت.
10- هشام بن حکم سال 366 هجری قمری.
از زمان او به بعد، امویان مجددا دچار بحران های زیادی شدند تا اینکه سلیمان بن حکم سال 399 یا 403 خلیفه شد. نقل تاریخ بعد از او با اختلاف است. آخرین آنها هشام بن محمد معروف به "المعتدبالله" و سال 422 هـ ق، حکومتشان منقرض گردید.
Sources :
دائرة المعارف بزرگ اسلامی
محمدعلی مدرس خیابانی- ریحانة الادب
غلامحسین مصاحب- دائرة المعارف فارسی