ایمان و اطاعت از خدا و رسول (ص) راز علل ورود به بهشت در قرآن
درباره اوصاف بهشتیان آیات فراوانی در قرآن مجید وارد شده که در مجموع صفات و اعمالی که انسان را به بهشت می رساند و او را در آن جایگاه رفیع و والا جای می دهد، کاملا مشخص می سازد، و دیدگاه اسلام را در مسأله نجات و سعادت ابدی و تکامل بشر روشن می کند.
ایمان و بقاء بر جاده مستقیم
در بعضی از آیات قرآن روی مسأله استقامت (ثبات بر جاده مستقیم) در طریق ایمان و اطاعت حق تکیه شده است، چنانکه در آیات 13 و 14 احقاف می فرماید: "ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا فلا خوف علیهم ولا هم یحزنون- اولئک اصحاب الجنه فیها جزاء بما کانوا یعملون" «کسانی که گفتند پروردگار ما الله است سپس استقامت به خرج دادند نه ترسی بر آنها است و نه غمی- آنها اصحاب بهشتند، و جاودانه در آن می مانند، این پاداش اعمالی است که انجام می دادند». آیات 30 و 31 سوره فصلت نیز، همین معنی را می رساند. «استقاموا» از ماده «استقامت» به معنی ملازمت راه مستقیم و ثبات برخط صحیح است، به تعبیر دیگر هم مفهوم اعتدال و دوری از هرگونه انحراف در آن است، و هم مفهوم ثبات، و اگر می بینیم بعضی از اهل لغت آن را به معنی اعتدال تفسیر کرده اند از همین نظراست.
راغب در مفردات می گوید: «استقامت در مورد راهی گفته می شود که روی خط مستقیم قرار داشته باشد و به همین جهت به راه حق، «صراط مستقیم» گفته می شود و استقامت انسان همان ملازمت طریق مستقیم است»، لذا در مفهوم استقامت هم معنی صاف بودن طریق افتاده است و هم پایداری و مقاومت، و بنابراین از اموری که سبب ورود در کانون لطف خدا یعنی بهشت می شود علاوه بر ایمان تداوم خط و راه صحیح و مسقیم است.
در بعضی از روایات که از ائمه معصومین(ع) در تفسیر این آیه نقل شده آمده است "استقاموا علی ولایه امیرالمومنین (ع)" «منظور استقامت و بقاء بر ولایت امیرمومنان علی (ع) است» ( که خط مستقیم اسلام راستین می باشد) و اینکه نخست سخن از «ایمان» می گوید (قالوا ربنا الله) و بعد استقامت بر جاده صحیح را با «ثم» که برای عطف با فاصله است بعد از آن می آورد، اشاره به این است که چنین عملی نتیجه چنان ایمانی است.
این نکته نیز قابل دقت است که سرچشمه نگرانیهای انسان گاه اموری است که در گذشته واقع شده و بر آن اندوه می خورد، و گاه نسبت به امور آینده است که از آن بیمناک می باشد. قرآن در آیه مورد بحث می گوید: کسانی که دارای این دو صفت باشند نه اندوهی از گذشته دارند و نه بیمی از آینده (لا خوف علیهم و لا هم یحزنون). این سخن را با حدیثی از پیامبر اکرم (ص) پایان می دهیم: کسی خدمتش عرضه داشت کاری به من بیاموز که به آن تمسک جویم (و اهل بهشت شوم). پیامبر فرمود: "قل ربی الله ثم استقم" «بگو خدای من الله است و بر آن بایست» (که سرمایه ورود در بهشت همین است). سپس سوال کرد: مخوف ترین چیزی که باید از آن پرهیز کنم چیست؟ رسول خدا زبان خود را به دست گرفت و فرمود این!!
اطاعت خدا و رسول (ص)
دیگر از کارهای کلیدی بهشت همان اطاعت فرمان خدا و پیامبر(ص) است که در آیه 13 نساء آمده: "و من یطع الله و رسوله یدخله جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و ذلک الفوز العظیم" «هر کس اطاعت خدا و رسولش را کند، او را در باغهایی از بهشت وارد می سازد که همواره از زیر درختانش نهرها جاری است، جاودانه در آن می مانند و این پیروزی بزرگی است»، همین معنی در آیه 17 سوره فتح نیز آمده است.
تعبیر به «جنات» دلیل بر تعدد باغهای بهشت است که هر کدام یکی از مقامات عارفان و صالحان و نیکان و پاکان است. و تعبیر به "تجری من تحتها الانهار" دلیل برخرمی و سرسبزی این باغها و نهایت لطف و زیبائی آنها است، زیرا درختانی که در کنار نهرها قرار دارند همیشه خرم و سرسبز و زیبا و پرطراوتند! تعبیر به "خالدین فیها" (به طور جاویدان در آن می مانند) علاوه بر اینکه احتمال فنا سبب نعمت را که معمولا مایه نگرانی است از میان می برد، از آنجا که به صورت «صیغه جمع» بیان شده نشان می دهد که بهشتیان از نعمت اجتماع و انس با یکدیگر نیز بهره مندند، درحالی که در آیه بعد از آن که سخن از عصیان خدا و رسول خدا و خلود در دوزخ می گوید (خالدا) به صورت «مفرد» آمده که نشان می دهد آنها در آنجا از تنهائی نیز رنج می برند، گوئی هریک در یک سلول انفرادی در آتش دوزخ محبوسند.
Sources :
ناصر مکارم شیرازی- پیام قرآن- جلد 6- صفحه 197 و صفحه 212 تا 214