بررسی رهبری اهل بیت (ع) با توجه به زیارت جامعه کبیره
در زیارت جامعه کبیره، اهل بیت رسول خدا (ص) را «قاده الامم» می خوانیم، یعنی سلام بر شما..... که پیشوایان امت ها هستید.
معنا و مفهوم واژه ی امت
کلمه ی «امت» به معنای جمعیت است، اما نه هر جمعیتی، بلکه به آن جمعیتی که مقصد و مسیری واحد و رهبری یگانه دارند، امت گفته می شود. کلمه ی ام به معنا قصد است. آم یعنی کسی که قصد جایی را دارد. «.... آمین البیت الحرام.....» (سوره مائده/ آیه 2)، یعنی کسانی که به قصد زیارت کعبه حرکت کرده اند. پس در کلمه ی امت معنای قصد و عزم و حرکت ملحوظ است، بنابراین، امت یعنی جمعیتی که با هم به سوی مقصدی مشترک در حال حرکت هستند و لذا به هر جمعیتی امت گفته نمی شود. مثلا جمیتی که یک جا نشسته اند، امت نیستند. امت جمعیتی است که در حال حرکت و عزم و قصدی دارد و مقصدی را در نظر گرفته و مسیر معینی را می پیماید و امامی هم دارد، چون امت بدون امام نمی شود و امام نیز بدون امت معنای صحیحی ندارد زیرا امام یعنی پیشوا و رهبر امت، طبعا باید او در راهی در حال حرکت باشد تا امت دنبال او حرکت کنند. پس امت جمعیتی است که برای رسیدن به مقصد معینی در مسیر مشخصی با برنامه ی منظمی و به دنبال امامی در حال حرکت و پیشروی است. قرآن کریم می فرماید:
«و لکل امه رسول.....» (سوره یونس/ آیه 47)، هر رسولی امتی و هر امتی هم رسولی داشته است.
«و لقد بعثنا فی کل امه رسولا أن اعبدوا الله....» (سوره نحل / آیه 36)، «ما در میان هر جمعیت و امتی، رسولی را برانگیختیم تا مردم را به عبادت الله دعوت کنند»، یعنی تمام انبیاء از جانب خدا آمدند و مقصد واحدی را مشخص کردند و خودشان رو به آن مقصد حرکت کردند و به مردم هم گفتند: دنبال رو آن مقصد حرکت کنید.
و یژگی های امت وسط
«و کذلک جعلنا کم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الــرسول علیکم شهیدا......» (سوره بقره/ آیه 143)، «ما براساس این سنت، شما ]امت اسلامی[ را امت وسط قرار دادیم ] امتی که افراط و تفریط ندارد و در مسیر اعتدال حرکت می کند[ تا اسوه و الگو برای تمام مردم باشید و رسول هم اسوه ی شما باشد».
رسول، اسوه ی شما باشد و شما هم با تبعیت از رسول، اسوه ی عالم باشید. بنابراین امت اسلامی واحده دارای تمام مزایا و کمالاتی است که سایر امت ها داشته اند. البته، امت به معنای واقعی منظور است، نه امت ادعایی عاری از واقعیت، چنانکه امروز گروهی مدعی این هستند که ما امت موسی، و گروهی دیگر می گویند ما امت عیسی، و هردو گروه دروغ می گویند. آیا دنیای مسیحیت امروز که کانون جنایت و خیانت و رذالت و قساوتند، امت حضرت مسیح علیه السلام هستند که منبع رأفت و رحمت بود؟
اهل بیت اطهار علیهم السلام پیشوایان امت ها
حضرت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله وسلم واجد کمالات تمام انبیاء و رسولان است. امت او نیز- البته به معنای واقعی اش- واجد کمالات تمام امت ها هستند و طبعا کسانی که فاقد و راهبر امت اسلامی باشند، فاقد تمام امم خواهند بود، و لذا به اهل بیت رسالت علیهم السلام می گوییم: (قاده الامم). « قاده» جمع قائد است. «قائد» مشتق از «قیادت» است و قیادت یعنی رهبری. قائد یعنی رهبر، قاده یعنی رهبران، «قاده الامم» یعنی پیشوایان و رهبران امت ها. یعنی تمام کمالات امت های عالم را امت اسلامی دارد و شما خاندان رسالت، که قائد امت اسلامی هستید، طبعا قائد همه ی امت ها و بلکه قائد تمام انبیاء علیهم السلام هستید؛ زیرا انبیای پیشین علیهم السلام بنابر تحقیقی که در محل خود آمده است، پیامبر مع الواسطه بوده اند. تنها پیامبر بلاواسطه، که مستقیما از جانب خدا مبعوث گشته، حضرت خاتم، محمد صلی الله علیه و آله وسلم است. سایر انبیاء علیهم السلام مبعوث از جانب رسول الله اعظم و امت او هستند و قهرا کسی که وصی پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله وسلم است و قائد امت او، قائد انبیاء علیهم السلام نیز خواهند بود. البته، این سخن نیاز به تحقیق عمیقی دارد که اکنون مجالش نیست.
مفهوم گسترده و فراگیر امت
نکته ی دیگر اینکه، امت تنها انسان ها نیستند، بلکه تمام موجودات عالم، امت هستند. در آیه ی شریفه می خوانیم: «و ما من دابة فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه ألا امم أمثالکم....» (سوره انعام/ آیه 38)، «هیچ جنبده ای در زمین و هیچ پرنده ای که با دو بال خود پرواز می کند نیست، مگر این که امت هایی همانند شما هستند».
پس معلوم می شود که تمام حیوانات زمینی و پرندگان هوایی امتی هستند و در عالم خودشان مقصدی دارند و رو به آن مقصد درحال سیرند، پس قهرا نیرویی حاکم بر آن ها هست که آن ها را حرکت می دهد و جلو می برد و آن نیروی حرکت دهنده همان مقام ولایت است که تکوینا زمام هدایت هر موجودی را بدست گرفته، در مسیر طبیعی خودش پیش می برد. «... ما من دابه إلا هو آخذ بنا صییها...» ( سوره هود / آیه 56)، «هیچ جنبده ای نیست مگر، این که در او بر وی تسلط دارد».
اهل بیت اطهار علیهم السلام مظاهر ولایت مطلقه ی خداوند
یک دانه ی گندم که در دل خاک رشد می کند و بالا می آید، سبزه ای و بعد خوشه ای پر از دانه های گندم می شود. پیداست که این گیاه در حال حرکت است و راهی را طی می کند و حرکت منظمی دارد. در عالم خود، مقصدش را می فهمد و مسیر خود را تشخیص می دهد و برنامه ی سیر را هم می داند. چنانکه خدایش می فرماید:
«...و إن من شی ء إلا یسبح بحمده...» ( اسراء / آیه 44)
«...کل قد علم صلاته و تسبحه....» (سوره نور/ آیه 41)
هر چه در عالم هست و کلمه ی« شیء» بر آن اطلاق می شود، تسبیح و تحمید خدا می کند و عجیب اینکه عالم به صلاة و تسبیحشان نیز هستند و در عالم خودشان می دانند به کجا می خواهند بروند و چگونه باید بروند و از چه راهی باید طی مسیر کند. از نظر ما، عالم یک دانه ی گندم در دل خاک، تاریک است، اما از دیدگاه خودش، روشن است و راه خود را تشخیص می دهد و در پرتو نور هدایت خالقش در حرکت است. «....ر بنا الذی أعطی کل شیء خلقه ثم هدی» (سوره طه/ آیه 50)، هر چیزی در عالم آفرینش، هدایت شده است و در مسیر خود با روشنی حرکت می کند و قهرا حرکت دهنده ای دارد که آن موجود فاقد عقل و درک و شعور و بینایی را، در دل آن تاریکی حرکت می دهد. نیروی قاهری هست که نطفه در رحم مادر حرکت می کند و صورتگری می کند. «مقام ولایت» است که تمام این ها را تدبیر می کند. اوست که دانه ی گندم را می رویاند و کبوتر را تعلیم می دهد که چطور روی تخم بخوابد و تولید نسل کند و از آن پاسداری کند. اوست که به زنبور عسل آموزش می دهد که چگونه اتخاذ لانه کرده آنگاه از نباتات عسل بسازد و آن تشکیلات عجیب و حیرت انگیز را بوجود آورد. اینها همه امتی هستند و مسیر و مقصدی دارند و امامی دارند. براساس ادله ی عقلی و نقلی، اهل بیت اطهار علیهم السلام مظاهر ولایت مطلقه ی حضرت رب العالمین هستند و قاده الاممند.
Sources :
سیدمحمد ضیاء آبادی- کتاب حبل متین (جلد اول) – از صفحه 57 تا 61