بررسی حساسیت و زود رنجی در کودکان
انسانها از نظر ظرفیت روانی و در جنبه ارتباطات خود با دیگران یکسان و به یک گونه نیستند. برخی از افراد دارای صبر و تحمل بسیار و در برخوردها عادی هستند. ممکن است مساله طبق خواست و اراده او آنچنان که مورد نظر است جریان نیابد. با بهره گیری از صبر و تحمل و با استفاده از ظرفیت روانی خود و نیز با بهره گیری از تعقل و تفکر سعی دارند خود را به نحوی آرام سازند. در برابر این گروه افرادی را می شناسیم که با اندک زمینه نابسامانی و نارضایتی که برایشان پدید آید، خود را باخته و از میدان به در می روند. به اصطلاح عوام رادیاتور آنها به جوش آمده و رفتارهای نادرست و نابسامانی را از خود بروز می دهند. خشم و نارضائی خود را نشان داده و با فریاد و خشم، و زمانی هم با رنجش و کناره گیری، موضع جدید خود را اعلام می کنند. اینگونه افراد را در دسته بندی های روانی و یا شخصیتی، حساس و زود رنج می نامند و می گویند که اینان دچار حساسیت هستند.
حساسیت چیست؟
در حقیقت حساسیت نوعی تحریک پذیری سریع بیش از حد متعارف است، با نوعی رنجش سخت با تحریک ملایم است. اگر شرایط و جریانی خلاف رأی و توقع او پدید آید چنان می شوند که گوئی زلزله ای در ارکان زندگی او ایجاد شده و بنای شخصیتش در حال فرو ریختن است. حساسیت نوعی نازکدلی و یا حالتی از نوع نازک نارنجی بودن است که ناشی از عصبیتی خاص است. اینان با مختصر بهانه ای می رنجند و رابطه خود را با دیگران قطع می کنند و یا به هنگامی که نتوانند موضعی مخالف بگیرند، غم را به درون می ریزد و در گوشه ای کز کرده و بغض می کند. اینان ممکن است در برابر چیزهای جزئی احساس آزار بیش از حد کنند و غمگین شوند و این امر سبب هیجان داخلی می شود. ممکن است منزوی شود، اشک بریزد و گاهی خشم خود را به صورت های مختلف بیرون می ریزد. در کل این حالت زمینه ساز دل درد عصبی، تنشهای درونی و گاهی تعارض در افراد است.
جلوه های حساسیت
حساسیت و زود رنجی کودکان معمولا خود را به چهار صورت نشان می دهند: خشم، ترس، شادی، غصه، غم. در این امر چنان دچار هیجان و وضع ناراحت کننده می شوند که ممکن است دچار تشنج شوند و یا گرفتار رنگ پریدگی و ریزش عرق گردند. گاهی حساسیت به صورت فریاد است، گاهی اشک از چشمانشان می ریزد، در بدنشان رعشه ای می افتد، لکنت زبان می گیرند. البته گاهی هم ممکن است اینان حساسیت خود را به صورت دل درد عصبی یا تنشهای درونی نشان دهند و زمانی هم به صورت تعارض. با کمترین بی قیدی و بی اعتنائی اشک ریزان شده و به گوشه ای پناه می برند. اینان به اصطلاح زود جوش می آورند، تحریک پذیری عصبی شان بسیار است، جریان فکرشان سرعت دارد. طرز برخورد و موضعشان به گونه ای است که اطرافیان او به سادگی از این حالت سر در می آورند و درمی یابند که او وضع و حالی عادی ندارد. اگر صدائی به گوششان برسد ناراحت می شوند. حساسیت گاهی به صورت خشم است و زمانی هم به صورت وسواس. در او نوعی نگرانی مضحک می بینیم. ممکن است روزی پنجاه بار دستش را صابون بزند ولی باز هم ناراحت است. در سنین خردسالی اگر غذا طبق میلشان نباشد داد و فریاد راه می اندازند. حساسیت و رنجش شان عادی است، عادتی است که گرفتار آنند بدون اینکه حتی گاهی خودشان متوجه باشند.
تشبیه این حالت
روانشناسان درباره حالت حساسیت تشبیهاتی دارند که ذکر آنها درک مساله حساسیت را آسانتر می کند. یکی از تشبیهات این است که آنها مثل اسفنج هستند. بجای آب، ناراحتی ها را جذب می کنند. بدین نظر همه گاه ناراحت و غمگین اند و همه گاه در اندرون وجودشان مقداری غم و رنج ذخیره است. برخی دیگر سعی کرده اند که حساسیت را به شمشیر دو لبه ای تشبیه کنند که آن را به هر طرف تکان دهید صدمه می زند. اگر به سوی دیگران متوجه شود به آنها ضربه زده آنها را ناراحت می کند و اگر متوجه خودشان باشد باز هم خودشان را می آزارد. بر این اساس در همه احوال این کار موجب صدمه و آزار است و قرار و آرام را از خود و اطرافیان می ستاند. همه گاه چون مزاحم و موی دماغ برای دیگران به حساب آمده و ناراحتشان می دارد. دوستان صمیمیش همیشه باید او را چون شیشه ای در بغل گیرند تا نیفتد و نشکند و دشمنانش همه گاه در حال ایجاد زحمت برای او می باشند و برای آزردن او سرمایه گذاری می کنند.
ماهیت آن
ماهیت آن را نوعی اختلال عصبی و در ردیف بیماری های نوروتیک می دانند و اعتقاد بر این است که این بیماری از نوع بیماری پارانوی است زیرا شخصیتی دارند مشوش، در حال ترس و از نظر روانی کم ظرفیتند. روابطشان با دیگران بیش از حد حساس و نسبت به دیگران مظنون هستند. همچنین عده ای آن را نوعی نابهنجاری و ناسازگاری می دانند که بر اثر آن رفتار، خلاف موازین عادی و طبیعی حرکت می کنند. کنترل خود بر خود اندک است و در آنجا که حتی لازم نباشد ممکن است خشن و یکدنده باشند. وضع حالشان به گونه ای است که دائما آماده اعمال دفاعی می باشند. گروهی دیگر از روانشناسان حساسیت و زودرنجی را از اشکال مهم خودخواهی ذکر کرده اند که بر اثر آن خواسته ای دارند و مراقبتی دائم و مصرانه برای دستیابی به آن. اگر مختصر اصطکاکی پدید آید همه چیز و خواسته خود را بر باد رفته احساس می کنند. به خاطر ضعفی که در خود احساس می کنند اعتماد و اطمینان خویش را از دست می دهند.
درجات و نوع حسیاست ها
حساسیت ها گاهی طبیعی هستند و عادی، بدینگونه که افراد می توانند آن را تحمل کرده و در اجتماع وضع عادی و سازگارانه خود را حفظ کنند. زمانی هم غیر عادی و غیر طبیعی است طوری که افراد نمی توانند طبق موازین عرف خود را نگهدارند. بر این اساس حساسیت ها قابل درجه بندی است، برخی بسیار حساس هستند و عده ای کمتر، برخی زود از کوره درمی روند و عده ای دیرتر. ممکن است فردی صحنه ای را ببیند و در برابر آن بی تفاوت بماند، و آن دیگری کمی از آن متأثر شود، و آن سومی چنان تحت تأثیر قرار می گیرد که حتی غش کند و متشنج گردد، و یا درجه حساسیت در برخی از افراد به حدی است که با شنیدن صدای زنگی چون زنگ درب یا زنگ تلفن و یا با شنیدن صدای واق واق سگی خود را ببازند، بلرزند، بی تحمل گردند. عمومیت آن جای انکار نیست. براساس یک تحقیق در غرب حدود 9/28 درصد کودکان قابلیت تحریک بیش از حد متعارف دارند و از این عده برخی حساس ترند. میزان حساسیتشان بستگی به این امر دارد که آنها در برابر واکنش های گوناگون چگونه تعبیر و تفسیری دارند و طرز فکرشان چیست، سوابق زندگی شان چگونه بوده و چه انتظاراتی دارند و..... آنها که حساسیت شدید دارند در برابر یک جریان غیرمنتظره زود عرق می کنند، خیلی زود حالت دفع ادار به آنها عارض می شود، اغلب آنان از فرسودگی اعصاب رنج می برند و زندگی شان در حالت بهت و حیرت می گذرد و دائما منتظر وقوع حادثه ای هستند تا بر اثر آن رفتار عصبی خود را نشان دهند.
Sources :
دکتر علی قائمی- خانواده و مسائل عاطفی کودکان – از صفحه 56 تا 60