پیراستگی از گناه

گذشته از آیات فراوانی که بر عمصت همه ی پیامبران از گناه دلالت دارند، می توان از آیه ی ذیل مصونیت حضرت رسول را از گناه استفاده کرد: «و إن کادوا لیفتنونک عن الذى أوحینا إلیک لتفترى علینا غیره و إذا لاتخذوک خلیلا؛ آنان (مشرکان) نزدیک بود که با پیشنهاد خود، تو را از آنچه به تو وحی کردیم، بفریند، تا غیر آن را به ما نسبت دهی در این هنگام تو را دوست خود برمی گزیدند.» (اسراء/ 73) «و لو لا أن ثبتناک لقد کدت ترکن إلیهم شیا قلیلا؛ اگر به تو استواری نمی بخشیدیم، نزدیک بود که مقدار کمی به آنان متمایل گردی.» (اسراء/ 74) «إذا لأذقنک ضعف الحیوة و ضعف الممات ثم لا تجد لک علینا نصیرا؛ در این صورت دو برابر مجازات (مشرکین) در زندگی دنیا و دو برابر مجازات آنان در سرای دیگر را به تو می چشاندیم، آنگاه در برابر ما، یاوری پیدا نمی کردی.» (اسراء/ 75)
مفسران درباره ی علت نزول آیات، شأن نزولهای گوناگونی نقل کرده اند که بسیاری از آنها به خاطر مکی بودن آیات، صحیح واستوار نیست. تنها شأن نزولی که با زمان نزول آنها تطبیق می کند، همان است که «ابی حفص صائغ» از امام باقر (ع) نقل می کند که قریش به پیامبر گرامی (ص) پیشنهاد کردند که آنها خدای او را یک سال بپرستند مشروط براین که پیامبر نیز بتان قریش را به همین اندازه پرستش نماید. اختلاف شأن نزولها در مفاد آیه تأثیری ندارد آنچه مهم است این است که در آیه ی «ولو لا أن ثبتناک لقد کدت ترکن إلیهم» (اسراء/ 74) دقت کافی انجام دهیم و برای توضیح دلالت آیه نکاتی یادآور می شویم:
1- برخی از کوته نظران خواسته اند آیه را گواه بر عدم عصمت پیامبر بگیرند، در حالی که از نظر محققان آیه از دلائل نقلی عصمت او می باشد و در حقیقت، باریک بینان و ژرف نگران از درختی که در نظر مخالفان تلخ است میوه ی شیرین چیده خلاف مقصود آنان را استخراج کرده اند.
2- لازم است در تعیین فاعل فعل «کادوا» که ضمیر متصل «وإن کادوا لیفتنونک» از آن حاکی است، دقت کنیم. ظاهر آیه نشان می دهد که مقصود از ضمیر «کادوا» همان مشرکان است و فاعل «لیفتنونک» نیز از آن حاکی می باشد، خلاصه، مفاد آیه این است: مشرکان نزدیک شدند که او را بفریبند، و در این آیه سخنی از نزدیک شدن پیامبر گرامی (ص)، به میان نیامده است.
3-آیه ی «ولولا أن ثبتناک لقد کدت ترکن إلیهم شیئا قلیلا» از دو جمله که یکی شرط (ثبتناک) و دیگری جزا (لقد کدت ترکن) تشکیل یافته است و لفظ «لولا» در زبان عرب، معادل «اگر نبود» (یا اگر نه این بود) در زبان فارسی است در این صورت مفاد آیه این است اگر نه این بود که تو را ثابت قدم نگه داشتیم، نزدیک بود که به آنها متمایل شوی، ولی تثبیت الهی مانع از تحقق نزدیکی شد، نه تنها میل و انعطافی از تو سر نزد، بلکه به آن هم نزدیک نشدی.
4- این تثبیت الهی، جز تثبیت در مرحله ی فکر واندیشه، آنگاه در مرحله ی عمل و رفتار چیزی نیست؛ یعنی لطف الهی آنچنان شامل حال او گردید که قرب به مشرکان و سازش با آنها درباره ی پرسش بتان آنها، نه در ذهن و اندیشه ی او جوانه زد و نه در خارج جامه ی عمل پوشید. تثبیت به این معنی جز عصمت و «تسدید» پیامبر به وسیله ی روح القدس و غیره چیز دیگری نیست.
5- باید توجه داشت که این تثبیت به یک مورد و دو مورد اختصاص ندارد، بلکه پیوسته شامل حال او می باشد زیرا آنچه که سبب شد خدا به پیامبر گرامی (ص) در این مورد خاص، استقامت قدم و استواری گام بخشید، در دیگر موارد نیز وجود دارد، و جهتی ندارد که در یک مورد او را تثبیت کند و در مراحل دیگر او را به خود واگذارد.
6- تثبیت الهی آنچنان نیست که عنان اختیار و آزادی را از کف برباید و دیگر، پیامبر تثبیت شده نتواند بر خلاف آن کاری صورت دهد بلکه با این وضع می تواند یکی از دو طرف کار را برگزیند برای بیان این جهت در آیه ی سوم می فرماید: «در آن صورت حتما تو را دو چندان [در این] زندگى و دو چندان را [بعد از] مرگ عذاب مى چشاندیم، آن گاه در برابر ما براى خود یاورى نمى یافتى.» (اسراء/ 75)
با توجه به این نکات روشن شد که نه تنها مفاد آیه در کام «عدلیه» که عصمت را حالت لازم در پیامبران می دانند، تلخ نیست، بلکه بسیارشیرین و نوید بخش است و آن این است که خداوند پیامبر خود را به خود او واگذارنمی کند و در مظان لغزشها و سراشیبی ها به او تثبیت و استواری می بخشد و او را از قرب و نزدیک شدن به گناه (تا چه رسد به ارتکاب آن) باز می دارد.
و در حقیقت، جمله ی «ولو لا أن ثبتناک لقد کدت ترکن» بسان «و لو لا فضل الله علیک و رحمته لهمت طائفة منهم أن یضلوک؛ و اگر فضل و مهر خدا بر تو نبود، گروهى از آنها قصد داشتند تو را [در داورى] از راه به در کنند.» (نساء/ 113) است جز این که آیه ی سهوی و غیر عمدی است و با صرف نظر از این تفاوت شیوه ی بیان و نحوه ی دلالت در هر دو آیه یکسان است.