فرق و طبقات مختلف صابئین

معمولا هر دینی دارای فرقه های متعددی هست و آئین صابئین هم از این امر مستثناء نشده است. منتها وجود فرقه ها در دین صابئین را از دو جهت می توان نگاه کرد، یکی به لحاظ وجود عقاید مختلف در پیروان این آئین که باعث ایجاد فرقه های مختلف شده است و دیگری از حیث تفاوت مکانی یا احکامی است که باعث شده صابیان را به نام های مختلف معروف کند؛ هر چند در صورت دوم تفاوت اعتقادی خیلی جزئی می باشد. آثار فرقه هایی که بر اثر اختلاف عقاید بوجود آمده اند به شرح ذیل مى باشد: اصحاب روحانیت، اصحاب هیاکل، اصحاب اشخاص و مذهب حرانیه.

1- فرقه اصحاب روحانیت:
مى گویند براى جهان صانعى است حکیم و مدبر، و چون نمى توانیم به جلال او راه یابیم، ناچار باید به وسیله مقربان درگاه او که روحانیون پاک مى باشند، نزد او راه یابیم و به آن صانع حکیم نزدیک شویم و نفوس خود را از هر گونه پلیدى پاک سازیم، آنگاه حاجات خویش را از آنان بخواهیم تا آن روحانیات میان ما و خالق شفیع شوند. این روحانیات از هر نوع ماده جسمانی منزه هستند و از کردار انسانی دور و به ذات خدایی نزدیک. به روحانیت نیز بایستی به وسایل و افعالی چون فایق آمدن به شهوات نفسانی و تهذیب اخلاق و روزه داشتن، نماز، اوراد، و دعا نزدیکی جست و با نزدیکی به آنان به شناخت و درک حضرت الهی فایض آمد و از جمله روحانیت هفت روحانی را در هفت سیاره مدبر دانند و گویند این هفت سیاره مانند اجساد و هفت روحانی به منزله ارواح می باشند و در آن هیکل تدبر و تصرف کنند و از تصرف و تدبر ایشان سیارات هفت گانه در افلاک خود مدام دور زنند.

2- فرقه اصحاب هیاکل:
چون روحانیون وجود رابطه بین افراد عادى با خداوند مى باشند، نیاز بود تا دست به دامن هیاکل یعنى سیارات هفتگانه زنند و حاجات خود را از ستارگان طلب کنند. در واقع این گروه از آنجا پیدا شد که چون روحانیات وجود واسطه را ضروری دیدند لازم دانستند که این واسطه باید به گونه ای باشد که ما او را مشاهده کنیم و شفیعان خود را با چشم خود ببینیم و نزدشان تضرع و زاری کنیم تا به وساطت و شفاعت ما از حضرات روحانیات اقدام کنند و روحانیان ما را به درگاه کبریایی نزدیک گردانند.

3- فرقه اصحاب اشخاص:
چون ستارگان هفتگانه طلوع و غروب دارند و در روز دیده نمى شوند، باید نیابت داشته باشند. نایب آنها مجسمه هاى هفتگانه است که به آنها متوسل مى شوند. این فرقه اگر چه عقاید آن دو دسته دیگر را می پذیرند اما بر آن بودند که هیاکل و سیارات سبعه در همة مواقع قابل رویت نیستند، چون مهر در روز درخشان است و شب غروب می کند ماه روز ناپیدا و شب نمایان است و ما در همه حالات به آنها تقرب نتوانیم کرد. پس باید صورتی از آنها در پیش چشم داشته باشیم و بدان صورت به هیاکل تقرب جوئیم.

4- فرقه حرانی:
در مورد این فرقه چندین قول وجود دارد، از جمله:
بعضی ها معتقدند که صابیان حرافی بقایای مذهب یونان و روم هستند که در شهر حران کنار رود فرات در مقابل آئین عیسوی مقاومت کردند و تا دوره اسلام باقی ماندند. وقتی از طرف مامون خلیفه عباسی به آنها تکلیف شد به یکی از ادیان اهل کتاب بپیوندند کلمه صابیان را برگزیدند و خود را با صابیان مذکور در قرآن منطبق شمردند.

شهرستانی می گوید: حرانیون از کسانی بودند که در شهرستان حران جای داشتند و آن فرقه بر آنچه سه فرقه دیگر گفته اند پیروی کرده اند و نیز مزیدی آورده و گویند: صانع جهان به لحاظ ذات معبود واحد است ولی به لحاظ اشخاص متکثر، یعنی دو صفت واحد و کثرت که ضد یکدیگرند متصف است. اما واحد است در ذات و اول و اصل و ازل. اما کثیر است به لحاظ "شخاص که در چشم ظاهر بسیار می شود. و یکی دیگر از اعتقادات صابیان حرانی این است که قیامتی که انبیاء وعده داده اند در همین دنیاست و غیر از این سرا سرای دیگری نیست و زنده کردن مردگان و برانگیختن آنان قابل تصور نیست. اما دیگر صابیان که بر اثر تفاوت مکانی و احکامی به نام های دیگری معروف شده اند گرچه از نظر عقیدتی تفاوت چندانی با هم ندارند و عبارتند از: سمینه که می گویند اینها همان صابیان چین هستند که به مذهب بوداست می باشند و فرقه های دیگری چون مغتسله، کیماری و بطایحی و مندایی که یا از فرقه های صابئی می باشند یا یکی از اسم های متعددی است که بر صابیان اطلاق می شود. محققان صابئین را جزء آن دسته از افرادى مى دانند که به محسوس و معقول عقیده دارند. صابئین عقاید اولیه خود را از دست داده و عقاید نوینى گرفته اند. صابئین اولیه را پیروان ادریس نبى مى گویند که به سه دسته: روحانیون، هیاکل و اشخاص تقسیم مى شوند. گروه دوم صابئین مانند مجوس و یهود و نصارى و محسوس و معقول معتقدند. صابئین به اسلام باورى ندارند. زبان مذهبى صابئین سامى سریانى است و یا نزدیک به این زبان مى باشد که خود یک قرن پیش مورد توجه قرار گرفت.