جایگاه قرآن و کتاب مقدس در اسلام و مسیحیت (کتاب مقدس)

تعریف کتاب مقدس

کتاب مقدس، به مجموعه هفتاد و سه یا شصت و شش گانه ای از نگاشته های مقدس و مورد احترام مسیحیان اطلاق می شود که از سوی خداوند به صورت املا یا الهام بر گروه بسیاری از نویسندگان که نام عموم آنها ناشناخته است، طی 1500 سال ابلاغ شد.

عهد عتیق و عهد جدید
از بخش های نخست کتاب مقدس که ویژه یهودیان است، و بیشترین حجم کتاب مقدس را تشکیل می دهد، با عنوان «عهد عتیق» یاد می شود. این بخش خود شامل سه بخش اساسی 1. تورات 2. کتاب انبیاء 3. مکتوبات است. با توجه به اختلاف میان کاتولیک ها و پروتستان ها درباره میزان اعتنا به نسخه های اولیه و اصیل کتاب مقدس که به زبان یونانی فراهم آمد، میان شمار این کتاب ها اختلاف است. کاتولیک ها آن ها را شامل 73 کتاب و پروتستان ها شامل 66 کتاب می دانند و از 7 کتاب مورد اختلاف با عنوان «اپوکریفا» (پنهان) یاد می شود. بخش دم کتاب مقدس که از آن به «عهد جدید» یاد می کنند، شامل 27 کتاب بدین شرح است: اناجیل چهارگانه: 1. متی، مرقس، لوقا و یوحنا؛ 2. اعمال رسولان (یک کتاب)؛ 3. رساله های پولس (13 رساله)؛ 4. رساله های دیگر (8 ساله) 5. مکاشفه یوحنا (یک کتاب).

نامگذاری کتاب مقدس
کتاب مقدس که در انگلیسی و فرانسوی به آن «Bible» در آلمانی «Bibel»، در هلندی «Bijbel» در ایتالیایی «Bibbia» به آن گفته می شد، در اصل برگرفته از ریشه یونانی «Bibbia» به معنای «کتاب ها» است؛ بنابراین، در کارکرد اروپایی و غیر عربی، کلمه «مقدس» برای این کتاب ها اطلاق نشده است. برخی از صاحب نظران معتقدند که صفت «مقدس» به وسیله مسیحیان عرب زبان به کلمه «کتاب» افزوده شده و بر همین اساس، سایر زبان ها همچون فارسی، اردو، مالایی و... همین اصطلاح ترکیبی «کتاب مقدس» را به کار می برند.

علت پذیرش عهد عتیق از سوی مسیحیان

بخش نخست کتاب مقدس یعنی «عهد عتیق»، کتاب دینی یهودیان است که آنان از آن با عنوان «تنخ» یاد می کنند و مسیحیان با پذیرش رسالت حضرت موسی (ع) بر صحت و آسمانی بودن آن صحه گذاشته اند؛ اما یهودیان به سبب عدم پذیرش رسالت حضرت عیسی (ع)، بخش دوم کتاب مقدس «عهد جدید» را نمی پذیرند؛ از این جهت، جای شگفتی دارد که چگونه مسیحیان به رغم منسوخ دانشتن دین یهود و بالتبع کتاب دینی آنان، عهد عتیق را به صورت کتاب مقدس خود شناسایی کرده اند. درباره سر این پذیرش گفته شد که مسیحیان معتقدند خدای متعالی با انسان دو پیمان بسته است: یکی پیمان کهن و به وسیله پیامبران پیش از حضرت عیسی (ع) که در این پیمان، مرتبه ای از نجات از طریق وعده و وعید، قانون و شریعت به دست می آید. انسان های طرف این پیمان بنی اسرائیل بوده اند. دیگری پیمان نو که به وسیله خدای متجلی یعنی عیسی مسیح که طرف آن همه انسان ها هستند، با آنان بسته شد. در پیمان نو، نجات از طریق محبت حاصل می شود به این معنا که طبق اعتقاد آنان، خدای پسر به شکل انسان مجسم می شود؛ گناهان بشر را به خود می گیرد و با تحمل رنج صلیب، کفاره گناهان آنان می شود.

محدودیت قلمرو عهد جدید
اناجیل چهارگانه مسیحیت فقط در برگیرنده برخی از رخدادهای دوران زندگی حضرت مسیح، پندها و موعظه های اخلاقی و تربیتی او است. حتی اگر بخش های دیگر عهد جدید را بدان بیفزاییم، مطالب چندان جدیدی در آن یافت نخواهد شد. به عبارت روشن تر، عهد جدید از میان آموزه های گسترده دین، فقط دربردارنده «گزاره های اخلاقی» است و درباره سایر عرصه های دین شناسی، نظیر گزاره های خداشناسی، ملکوت شناسی، پیامبر شناسی، انسان شناسی و... در آن مباحثی قابل توجه یافت نمی شود و پرسش های مهمی همچون چگونگی آفرینش انسان، سرگذشت پیامبران و امت های پیشین و... در آن بی پاسخ مانده است؛ از این جهت، مسیحیان برای آن که دارای منبع دینی قابل قبول باشند که بتوانند که تا حدودی از جامعیت آن دفاع کنند، عهد عتیق را کنار عهد جدید به صورت کتاب مقدس خود شناسایی کردند.

نحوه آزادی مسیحیان از شریعت کتاب مقدس

به رغم تلقی عهد عتیق به صورت کتاب مقدس، مسیحیان تحت تاثیر آموزه های کلیسا و به ویژه پولس معتقدند که از میان آموزه های عهد عتیق فقط آموزه های غیر شرعی آن حجت است. اصول و اندیشه های دینی مانند مفهوم خدای یوم که در تاریخ انسان فعال است، پذیرفته می شوند؛ اما مناسک دینی (مانند قوانین مربوط به تغذیه و مقررات قربانی) کنار نهاده می شود. به هر روی، اختلاف بر سر حدود و ثغور کتاب مقدس باعث آن شد که در چهارمین نشست شورای ترنت در سال 1546، فهرست مفصلی منتشر، و در آن کتاب های آپوکریف بخشی از کتاب مقدس دانسته، و اعتبار و حجیت آن ها تایید شد. در همین حال نیز جماعت های پروتستان سوئد، فرانسه و دیگر نواحی، فهرستی را منتشر ساختند که در آن هیچ اشاره ای به این کتاب ها و غیر آن نشده بود بدان هدف که نشان دهند این کتاب ها در موضوعات مربوط به آموزه های دینی هیچ اهمیتی ندارد.
بدین ترتیب، مدافعان نهضت اصلاح گرای مسیحی یعنی پروتستان ها که مردم را به ایمان به کلیسای صدر مسیحیت دعوت می کردند، «اپوکریفا» یا همان «قانون ثانوی» را کنار گذاشته، نسخه یهودی عهد عتیق را که بر 39 کتاب مشتمل بود، پذیرفتند. بدین ترتیب، کتاب های اپوکریفا در نسخه های کتاب مقدس ترجمه های پروتستانی در بخشی خاص در پایان عهد عتیق و نه در ردیف سایر کتاب ها یکجا منتشر شده است. بنیانگذار این امر یعنی آزادی مسیحیان از شریعت کتاب مقدس، «پولس» است که یکسره بر «ایمان» و پاکی دل تاکید و اعلام کرد که با وجود ایمان و طهارت باطن، به اعمال و مناسک نیازی نیست. او که در آغاز، یهودی متعصب و سرسختی بوده و پیوسته ضد مسیحیت و عیسی (ع) تبلیغ می کرد، در پی آن که برای تبلیغ ضد مسیحیت و دعوت برخی از مسیحیان به کیش یهود و به مسافرت رفته بود، ناگهان مدعی شد که عیسی در مکاشفه ای بر او ظاهر شده و ضمن اثبات حقانیت خود از او خواسته تا مسؤولیت تبلیغ مسیحیت را بر دوش گیرد.
پولس پس از این ماجرا نامه های متعددی به بزرگان مسیحیت، اسقف های کلیسای معتبر نگاشت و آنان را به پذیرش آموزه های خود که مدعی بود با الهام از سوی عیسی (ع) ماموریت دارد اعلام کند از این پس شریعت از دوش مسیحیان برداشته شده و هر مسیحی با صرف برخورداری از اعتقاد و ایمان به خداوند اهل نجات و بهشت خواهد بود. پولس می گوید: «شریعت یهود باعث ملعون شدن انسان است و مسیح یا مصلوب شدن، ما را از این لعنت آزاد ساخت. پولس تعلیم می داد که «به شعایر نجس و پاکی و مقررات خوراک و آشامیدنی، سبت [تعطیلی روز شنبه]، ماه نو و... توجه نکنید.» بدین ترتیب، او «مسیحیان را از بردگی شریعت آزاد کرد» از نظر پولس، یک غیر یهودی می تواند مسیحی شود بدون این که به «کارهای شریعت» پایبند باشد. پولس منادی آزادی از شریعت اعلام کرد که «مسیح پایان شریعت است». البته در این بین برخی از صاحب نظران بر این باورند که از نظر مسیحیان شریعتی که احیانا در عهد جدید آمده، ناسخ شریعت و احکام عهد عتیق است؛ پس اگر در تورات (لاویان 7: 11) گوشت هایی مانند گوشت خوک حرام شده است و یهودیان از خوردن آن گوشت ها می پرهیزند، در عهد جدید (اعمال رسولان، 10: 9- 16، رساله اول قریشان، 10: 25 و موارد دیگر ) همه گوشت ها حلال شده است و مسیحیان هیچ گوشتی را حرام نمی دانند.

حدود و ثغور کتاب مقدس

از بررسی دیدگاه هایی که از سوی صاحب نظران مسیحی درباره مفهوم کتاب مقدس ارائه شده، کاملا پیدا است که میان آنان از قدیم میان حد و مرز کتاب مقدس اختلاف اساسی وجود دارد. آلیستر مک گراث این اختلاف را به خوبی ترسیم کرده است و می گوید: «این اختلاف، هر دو کتاب را در بر می گیرد. هرچند مسیحیان پس از قرن ها اختلاف بر سرشمار اناجیل بر چهار انجیل کنونی و سایر رساله های عهد جدید اتفاق کردند، با این حال، میان پروتستان ها و کاتولیک ها همچنان بر سرشمار کتاب های عهد عتیق اختلاف است.»

اختلاف درباره شمار کتاب های عهد عتیق
چنان که اشاره شد، کاتولیک ها مجموعه کتاب های عهد عتیق را 73 کتاب می دانند؛ اما پروتستان ها آن را شامل 66 کتاب می داند. از بخش مورد اختلاف با عنوان «اپوکریفا» یا «قانون ثانوی» یاد می شود که شامل 9 یا 10 رساله ذیل است: طوبیت، یهودیت، استر (یونانی)، حکمت سلیمان نبی، حکمت یوشع بن سیراح، باروک، رساله ارمیا، دانیال نبی (یونانی)، کتاب اول مکابیان و کتاب دوم مکابیان. براساس همین اختلاف، در نسخه های یهودی و پروتستان عهد عتیق به جای 46 کتاب فقط 39 کتاب یافت می شود. توماس میشل عامل این اختلاف را چنین ترسیم کرده است: «هنگامی که سپاه اسکندر ذوالقرنین سرزمین فلسطین را حدود سال 330 ق. م اشغال کرد، بسیار از یهودیان از فلسطین خارج شدند و در شهرهای دیگر امپراتوری سکنا گزیدند. این مهاجرت که «پراکندگی» نامیده می شود، فشارهایی را در پی داشت که یهودیان و آیین آن ها در عصر جانشینان اسکندر و در معرض آن قرار گرفتند.... با گذشت زمان، بیشتر آنان زبان عبری را فراموش کردند و برای گفتن و نوشتن و عبادت به زبان یونانی روی آوردند.
در حدود سال 250 ق. م یهودیان اسکندریه کتاب های مقدس خویش را به زبان یونانی ترجمه کردند. این اثر به «ترجمه سبعینه» یا «ترجمه هفتادگانه» معروف گردید؛ زیرا معتقد بودند که هفتاد مترجم آن را تهیه کرده اند. ترجمه یاد شده دارای حدود 46 کتاب بود... حدود سال 100، پس از تخریب دوم شهر اورشلیم، و معبد آن، بزرگان یهود برای تصمیم گیری پیرامون چند مساله دینی در «یابنه» («یاونه» کنونی) در فلسطین اجتماع کردند. آنان پس از بررسی تک تک اسفار عهد عتیق بر 39 سفر رسما اتفاق کردند و از برخی از اسفار موجود در ترجمه سبعیه روی گرداندند. اسفار مذکور «اپوکریفا». نامیده شدند.

اختلاف بر سر شمار عهد جدید

به چهار کتاب آغازین عهد جدید «انجیل» گفته می شود. واژه «انجیل» برگرفته از واژه یونانی «euangelion» و به معنای «مژده» است. مسیحیان اذعان دارند که عیسی نه تنها کتابی به نام «انجیل» نیاورد، بلکه حامل وحی یا پیامی از سوی خداوند نبوده است، بلکه او خود «تجسم وحی الاهی» بود. در حقیقت پیام خدا که از آن به پیام محبت یاد می شود، خود در قالب عیسی تجسد یافت؛ بنابراین، آنچه با عنوان اناجیل میان مسیحیان شناخته می شود. حاصل الهام هایی است از سوی خداوند به شاگردان مسیح که به دست آنان بدین شکل درآمد. این کتاب ها میان سال های 150- 200 پس از میلاد مسیح به زبان یونان تهیه شد. میان صاحبان اناجیل چهارگانه، متی و یوحنا از شاگردان و حواریان عیسی (ع)، و مرقس و لوقا از حواریان عیسی (ع) (تابعان) بوده اند.
بنا به گزارش های مستند تاریخی، افراد بسیاری به گردآوری حالات و پندهای عیسی مسیح (ع) روی آورده و انجیل های متعددی فراهم آمد که شمار آن ها را تا نود انجیل گفته اند. تا آن که «شورای تورنت» در سال 1546 از میان این اناجیل فقط چهار انجیل مذکر را معتبر شمرد. مسیحیان معتقدند که با راهنمایی روح القدس، عالمان مسیحی بر اعتبار چهار انجیل و احتساب 23 کتاب دیگر و در مجموع 27 کتاب با عنوان «عهد جدید» اتفاق کردند. با این حال، کتاب های دیگر عهد جدید که از آن ها با عنوان «کتاب های جعلی عهد جدید» یا «اپوکریفای عهد جدید» یاد می شود، همچنان وجود دارد. نظیر انجیل عبریان، انجیل مصریان، انجیل پطرس، انجیل مرقیون (مرکیون)، توماس و فیلیپس نوشته غنوصیان (اناستیکی های) قدیم، انجیل کودکی نوشته توماس، «داستان یوسف نجار»، «صعود مریم»، «انجیل کودکی به زبان عربی».
به ویژه انجیل «برنابا» که بحث و گفتگوی فراوان را در قرن بیستم به خود اختصاص داد. نیز افزون بر کتاب اعمال رسولان رسمی، کتاب های اعمال دیگری نیز وجود دارد؛ مانند «اعمال پطرس»، «اعمال پولس»، «اعمال یوحنا»، «اعمال اندریاس»، «اعمال توماس» و نیز «رساله کلمنت» و «رساله برنابا» و دو رساله منسوب به پولس به نام های «رساله سوم پولس رسول به قرنتیان» و «رساله پولس رسول به لاودکیان» و کتاب های مکاشفه ای دیگر غیر از «مکاشفه یوحنای رسول». با این توضیح می توان اذعان کرد که دست کم از آغاز و تا قرن ها میان مسیحیان در باره شمار اناجیل، کتاب اعمال رسولان و مکاشفه ها اختلاف بوده است.