المطالب العالیه من العلم الالهی

یکی دیگر از آثار و تألیفات امام فخر رازی کتاب «المطالب العالیه...» می باشد که به زبان عربی است و کتابی است با موضوع کلامی. نویسنده در این کتاب به بحث درباره وجود خداوند و بررسی دلایل وحدانیت خداوند می پردازد چرا که مهمترین مسئله ای که جدال در آن در میان مسلمین زیاد شده بحث کلامی راجع به خداست. او با طرح این مباحث توانست امتزاجی بین علم کلام با فلسفه تقلیدی ارسطو ایجاد کند.

معرفی اجمالی نویسنده:
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهر ری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فرا گرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراء النهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند. زندگی امام فخر، علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراء النهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سال های پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاءالدین، شمس الدین. امام فخر در سال های پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتاب هایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ.ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.

ساختاربندی کتاب:
این کتاب در 9 مجلد گردآوری شده است با موضوعات:
* جلد 1 و 2 مجلد در یک کتاب:
1. بخش اول: دلایلی دال بر اثبات خداوند برای این عالم محسوس و بیان واجب الوجود بالذات بودن خداوند. (شامل 17 فصل).
2. بخش دوم: دلایلی دال بر توحید و تنزیه خداوند (شامل 3 فصل)
* جلد 3: ذکر صفات ایجابی خداوند
1. باب اول: احکام دواعی و صوارف (شامل 11 فصل)
2. باب دوم: فرق بین قادر و موجب و تمرکز کلام در آن
3. باب سوم: علم خداوند (شامل 7 فصل)
4. باب چهارم: اراده خداوند (شامل 2فصل)
5. باب پنجم: خداوند شنونده و بینا (سمیع و بصیر)
6. باب ششم: متکلم بودن خداوند.
7. باب هفتم: خداوند قدیم و باقی
8. باب هشتم: خداوند حی وزنده.
9. باب نهم: سخنی در صفات (شامل 11 فصل)
* جلد 4 و 5 در یک مجلد:
4. بخش چهارم: مباحث حدوث و قدیم بودن خداوند و اسرار آفرینش.
1. باب اول: مباحث قائلین به قدیم بودن خداوند (شامل 12 مقاله).
2. باب دوم: مباحث قائلین به حدوث بودن خداوند (شامل 14 مقاله)
5. بخش پنجم: زمان و مکان.
1. باب اول: زمان در کلام (شامل 11 فصل)
2. باب دوم: تحقیق قول در مکان (شامل 7 فصل)
* جلد 6 و 7 در یک مجلد:
6. بخش ششم: هیولا.
1. باب اول: ذاتیات جسم (شامل 8 فصل)
2. باب دوم: ذکر دلایل نفاة جوهر فرد (شامل 10 فصل)
3. باب سوم: بقیه احکام اجسام (شامل 3 فصل)
4. باب چهارم: بحث راجع به هیولای اول و شاخه های آن (شامل 3 فصل)
7. بخش هفتم: ارواح عالی و سافل نفس.
1. باب اول: مقدمات (شامل 4 فصل)
2. باب دوم: آیا نفس انسان جوهر مجرد از حجم و گنجایش است. (شامل 7 فصل)
3. باب سوم: صفات نفس بشری. (شامل 23 فصل)
4. باب چهارم: احوال ارواح به نام های جن و شیطان. (شامل 3 فصل)
5. باب پنجم: تفاصیل کلام راجع به ارواح عالی فلکی. (شامل 9 فصل)
*جلد 8 و 9 در یک مجلد:
8. بخش هشتم: نبوت ها و آنچه به آن متعلق است.
1. باب اول: ادعای نبوت از طریق معجزات. (شامل 15 فصل)
2. باب دوم: ادعای نبوت از طرق دیگر (قدرت نبوت بر تکمیل نقص ها)، (شامل 7 فصل)
3. باب سوم: سحر و اقسام آن. (شامل 5 فصل )
9. بخش نهم: جبر و اختیار یا قضا و قدر
1. باب اول: بیان دلایل عقلی در اینکه افعال بندگان همه به تقدیر خداوند است و بنده استقلالی در کار و ترک آن ندارد. (شامل 3 فصل که هر یک از فصل ها شامل تعدادی برهان است)
2. باب دوم: بیان دلایل قرآنی بر اینکه خالق اعمال بندگان خداست. (شامل 4 فصل)
3. باب سوم: دلایل خبری در مسئله انجام افعال (شامل 2 فصل)
4. باب چهارم: آثار رسیده از علمای گذشته راجع به قضا و قدر.
5. باب پنجم: بیان شبهه عقلی در رد این اندیشه معتزله که انسان خودش آفریننده افعال و کارهایش است. (شامل 2 فصل)
6. باب ششم: بیان دلایل قرآنی در رد اندیشه معتزله که انسان خودش آفریننده افعال و کارهایش است (شامل 20 نوع)
7. باب هفتم: گرایش معتزله به اخبار.
8. باب هشتم: شرح آثار روایت شده از صحابه و تابعین که معتزله در اثبات گفتارشان به آن تمسک جستند.
9. باب نهم: بیان اینکه خداوند بنده را از ایمان به زور منع کرده است.