فرشتگان رحمت و غضب در قرآن

با توجه به این که ذات اقدس اله خود را، هم به اوصاف قوی معرفی کرده و هم به اوصاف نرم و ملایم و رأفت و رحمت، فرشتگانی را هم که آفریده دو گروهند، گروهی مظهر صفات شدید حقند، چنانکه در این آیه شریفه می فرماید: «خذوه فغلوه* ثم الجحیم صلوه* ثم فی سلسلة ذرعها سبعون ذراعا فاسلکوه؛ بگیرید او را به زنجیر کشید آنگاه در میان آتشش اندازید، پس در زنجیری که درازای آن هفتاد گز است وی را دربند کشید.» (حاقه/ 30-32) و نیز در جایی دیگر می فرماید: «علیها ملائکه غلاظ شداد؛ بر آن (آتش) فرشتگانی خشن و سختگیر گمارده شده.» (تحریم/ 6) این گروه از فرشته ها مشعل خشم حق و مظهر غضب الهیند. در بیان امیرالمؤمنین (ع) آمده است هنگامی که این فرشته ها عصبانی می شوند، شعله جهنم افروخته می شود، گرچه خدا فرمود: «کلما خبت زدناهم سعیرا؛ هر بار که آتش آن فرو نشیند شراره اى [تازه] برایشان می افزاییم.» (اسراء/ 97) هر وقت آتش جهنم بخواهد افسرده شود ما افروخته اش می کنیم، اما در کیفیت افروخته شدن آتش جهنم عصبانیت فرشته یک نحوه از افزایش، شعله جهنم است.
عده ای دیگر از فرشتگان مظهر رأفت حقند، اینها رئوفند، مهربانند، دربانان بهشت اند و این قدر خاضع و متواضعند که نه تنها در آخرت مثل اعلای رحمت حقند بلکه در دنیا پرها را می گسترند که طالبان علم روی پر اینها بنشینند، نه روی زمین. «وان الملائکه لتضع أجنحتها لطالب العلم» این پر همان است که در قرآن کریم در اول سوره فاطر از آن یاد شده است که: «الحمدلله فاطر السموات والارض جاعل الملائکه رسلا أولی أجنحة مثنی و ثلاث و رباع؛ سپاس خدای را که پدید آورنده آسمان و زمین است و فرشتگانی را که دارای بالهای دوگانه و سه گانه و چهارگانه اند، پیام آوران قرار داد.» (فاطر/ 1) یعنی بعضی از این ملائکه دو تا بال دارند بعضی سه بال و پر دارند. نه نظیر کبوترانی که دو تا بال دارند، این بالی است که زیر پای طالبان علوم الهی می گسترند، یعنی اگر دو نفر کنار هم بنشینند یکی منافق و دیگری مؤمن، آن فرشتگان می دانند که بال را زیر پای که پهن کنند، بالی است که نظیر بال کبوتران نیست.
وقتی بال ملائکه را در نهج البلاغه می ستاید می فرماید: «أولی أجنحه تسبیح جلال عزته؛ بالدارانی که تسبیح مقام عزیز جلال حق است.» بالهای فرشتگان این خصوصیت را دارند که اهل تسبیحند، البته نه آن تسبیح عمومی را که بال هر مرغی دارد، کدام مرغ حرام گوشت است که بالش تسبیح گوی حق نیست؟ «و ان من شیء الا یسبح بحمده؛ هیچ چیز نیست مگر این که در حال تسبیح و سپاس اوست.» (اسراء/ 44) و یا کدام حیوان نجس العین است که سراپایش تسبیح گوی حق نیست؟ «کل قد علم صلوته و تسبیحه؛ همه، ستایش و نیایش خود را می داند.» (نور/ 41) پس گرچه فرشته ها دارای مراتبند اما هیچگاه نمی توان گفت فرشته ها که مظهر خشونت و صلابتند بالاترند از فرشته هایی که مظهر رأفت و رحمتند، زیرا اینها در عین حال که در جهنمند و سرپرستی جهنم و جهنمیان را به عهده دارند خودشان «فی روضه من ریاض الجنه» در بهشت غرقند. همان گونه که آن گروه دیگر از فرشتگان مثل رحمت و رأفت حقند، و خود نیز در بهشتند.