نقد و بررسی دیدگاه ماکس مولر در تعریف از دین

ماکس مولر در تعریف دین می گوید: کوشش و تلاش برای تصویر آنچه تصویرناپذیر است و بیان آنچه بیان ناپذیر است و اشتیاق به بی نهایت.
بررسی
این تعریف مولر تنها یک قضیه برای اظهار ناتوانی از درک دین است. آیا می توان گفت: میلیونها انسان خردمند آگاه و دانشمند برای یک امر محال تلاش کرده و می کنند! و میلیونها کتاب که در مورد دین نوشته شده درباره یک امر غیرقابل بیان است! آیا تلاش برای شناخت حقایقی نظیر زیبایی که هم نامحسوس و هم مورد اختلاف است، تلاش برای شناخت یک امر غیرقابل شناسایی می باشد؟ آیا منطقی است که بگوییم: جدیدترین و با عظمت ترین کارها و فداکاریها که در تاریخ به انگیزگی دین انجام گرفته مربوط به یک چیز تصورناپذیر و بیان ناپذیر بوده است.
وانگهی دریافت بشر درباره حقایق دینی و عمل به آنهاست که به دیگر معلومات بشری و کردار و گفتار او معنی بخشیده است. آیا پاسخ پوچگرایی را چیزی جز دین تاکنون داده است! بدیهی است که چنین پاسخی تا حال دیده نشده است و حال این سؤال را باید ماکس مولر و امثال او پاسخ بدهند که چگونه به وسیله یک توهم تصورناپذیر می توان همه واقعیات عالم هستی را معنی دار و دارای حکمت نمود!
به نظر می رسد مولر اجزای دیگری برای تعریف دین ذکر کرده است که مترجمان اهمیتی به آن نداده اند. ما در اینجا تنها به این انتقاد اکتفاء می کنیم که بنابر نظریه مولر افراد بسیاری از صاحبنظران و حکما و دانشمندان کاروان بشریت که میلیونها کتاب در تحقیقات مربوط به الهیات و حقایق مربوط به آن را مطرح نموده اند، مردمان احمقی بوده اند که برای تصویر آنچه تصویر ناپذیر است و بیان آنچه بیان ناپذیر است عمر خود را صرف کرده اند. اشخاصی چون نیوتن و خواجه نصیر و ابن سینا و ماکس پلانک و همه متفکران علمی گذشته که به قول ماکس پلانک همگی دانشمندان و حکمای متدین بوده اند، عمر خود را در هیچ شناسی و هیچ گرایی محو و نابود ساخته اند!