نظر متصوفه در مورد تدبر در قرآن و شناخت آن

در تاریخ اسلام در مورد تدبر در قرآن و شناخت آن جریانها و گروه های مختلف پیدا شده اند. گروه هایی همچون اخباریون و اشاعره اساسا قرآن را رها کرده بودند و آن را دور از دسترس عامه می دانستند و در قرآن تدبر نمی کردند. در مقابل اینها گروهی دیگر پیدا شدند که آن را وسیله رسیدن به هدف ها و اغراض خود قرار دادند. اینان در هر زمینه ای که منافعشان اقتضاء می کرد به تأویل آیات قرآنی می پرداختند و مسائلی را به قرآن نسبت دادند که اساسا روح قرآن از آنها بی خبر بود. در مقابل هر اعتراضی هم پاسخ این گروه این بود که باطن آیات را تنها ما می دانیم و این معانی که می گوییم از شناخت باطن آیات به دست آمده اند.
قهرمانان این جریان در تاریخ اسلام دو گروهند: اول اسماعیلیه که به آنها باطنیه هم می گویند و دوم متصوفه. اسماعیلیان به واسطه باطنی گریشان خیانت های زیادی در تاریخ اسلام مرتکب شدند و نقش بزرگی در ایجاد انحراف در مسائل اسلامی داشتند. از اسماعیلیه که بگذریم؛ متصوفه در زمینه تحریف آیات و تأویل آنها مطابق عقاید خود ید طولانی داشته اند. در اینجا یک نمونه از تفسیرهایی که آنها کرده اند ذکر می کنیم تا شیوه تحریف های آنان روشن گردد و خواننده از این مجمل بتواند حدیث مفصل بخواند.
در قرآن آنجا که داستان حضرت ابراهیم و پسرش اسماعیل ذکر شده، چنین آمده است که به حضرت ابراهیم چند بار در رؤیا دستور قربانی کردن فرزندش در راه خدا داده می شود. ابراهیم (ع) ابتدا از این دستور تعجب می کند، اما بعد از آنکه رؤیا چند بار تکرار می گردد یقین پیدا می کند و تسلیم حکم الهی می شود. (صافات/ 102) منظور هم همین ظهور تسلیم و رضا به قضای حق بوده است و به همین دلیل وقتی پدر و پسر هر دو از روی صفای باطن و خلوص نیت آماده اجرای فرمان خداوند تبارک و تعالی شدند، اجرای حکم به اذن خدا متوقف شد.
در تفسیر همین واقعه، متصوفه می گفتند مقصود از ابراهیم، ابراهیم عقل است و مقصود از اسماعیل، اسماعیل نفس و عقل در اینجا قصد آن را داشت تا نفس را ذبح کند. روشن است که چنین برداشتی بازی کردن با قرآن است و ارائه یک نوع شناخت انحرافی. درباره همین برداشت های انحرافی و مبتنی بر خواست ها و امیال شخصی و گروهی است که پیامبر (ص) فرمود: «من فسر القرآن برأیه فلیتبوء مقعده فی النار؛ هر که قرآن را به میل خود تفسیر کند جایگاهش در آتش مهیا شده است.»
این چنین بازی با آیات، خیانت به قرآن محسوب می شود آن هم خیانتی بسیار بزرگ.