نظر شهید مطهری درباره جامعه و ترکیب آن

شهید مطهری می گوید: نظریه ای در باب جامعه و ترکیب آن می‏توان ابراز کرد و نظریه حق هم همین است که ما از همان سابق این نظریه را انتخاب کرده بودیم و آن این است که ترکیب‏ جامعه از افراد، نوع سومی از ترکیب است، نه مانند ترکیب عناصر است‏ و نه از نوع ترکیبهای صددرصد اعتباری. اگر از نوع ترکیب عناصر باشد، واقعا به قول اینها فرد امر انتزاعی است، چون شما در یک مرکب طبیعی، دیگر عنصری نمی‏ بینید، مثلا از آب خاصیت اکسیژن انتظار ندارید، خاصیت‏ ئیدروژن هم انتظار ندارید، بلکه می ‏گویید عناصر در مرکب، بالقوه موجود است، به این معنی که قبلا وجود داشته، حالا تبدیل شده به این حالت، و بعدا هم می‏توان مثلا این آب را به عناصر اولیه تجزیه کرد. اما اکنون چطور؟ اکنون دیگر مسأله اکسیژن و ئیدروژن مطرح نیست، اکنون واقعیت دیگری‏ وجود دارد به نام آب.
اگر اینطور باشد، فرد در جامعه هیچ استقلال و اصالتی ندارد و از عوارض دیگر این نظریه این است که نه تنها نظریه قهرمانان محکوم است که‏ قهرمانان مؤثر در تاریخند و سرنوشت تاریخ را در دست می‏گیرند، بلکه اصلا " خوب و بد " و " اختیار " از بین می‏رود، چون انسان صددرصد ساخته‏ جامعه است، هر کس که بد است، جامعه او را بد ساخته، خوب است، جامعه او را خوب ساخته، یعنی این یک جبری می‏شود که از هر جبری بالاتر است، دیگر مسأله اختیار افراد حرف مفت می‏شود.
پس بنابراین گونه " اصالت اجتماع " که معنایش انتزاعیت فرد است‏ آزادی فرد، اختیار فرد و نقش فرد قهرا به کلی از میان می‏رود و فقط جامعه است که نقش دارد، نقش اصیل از آن جامعه است و بس ولی بنابر نظریه اصالت فرد به آن معنا که عرض کردیم افراد هستند و هر فردی به‏ فراخور شخصیت خودش (نقش دارد) جامعه هیچکاره است. نظر سوم این‏ است که در عین اینکه جامعه واقعا مرکب است، ولی این ترکیب با ترکیبهای دیگر فرق می‏کند، یعنی اینچنین نیست که شخصیت فرد به کلی‏ نابود شده باشد آنچنان که در مرکبات طبیعی شخصیت عناصر اولیه دیگر هیچ‏ نقشی ندارد، بلکه در عین اینکه جامعه یک شی‏ء مرکب هست، عناصر تشکیل‏ دهنده جامعه از نوعی شخصیت و آزادی و استقلال بهره مندند که این می‏شود اصالت فرد در عین اصالت جامعه و اصالت جامعه در عین اصالت فرد، نه‏ اینکه آیا فرد اصیل است و جامعه انتزاعی، یا جامعه اصیل است و فرد انتزاعی؟