توصیف امام علی علیه السلام از عثمان ابن مظعون

امیرالمؤمنین (ع) در شرح حال صحابی بزرگوار عثمان بن مظعون میفرماید: «در زمان گذشته یک برادر الهی داشتم که مقام و منزلت او در چشم من بسیار بزرگ و عظیم می نمود، به علت آنکه دنیا در چشم او بسیار پست و حقیر بود. و او از تسلط نفس اماره و شهوت شکم بیرون بود؛ چیزی را که نمی یافت اشتها نمی کرد، و چون چیزی را می یافت، آن را بسیار بکار نمی بست. و بیشتر از اوقات ایام و روزگار خاموش بود؛ و اگر احیانا سخنی می گفت، چنان سخنش مغزدار و پر حقیقت بود که دیگر مجال سخن برای گویندگان نمی گذاشت و چون آب زلال عطش پرسش کنندگان را فرو می نشاند. و مرد متواضع الحال و ضعیفی بود که دیگران بدین لحاظ او را بزرگ نمی شمردند و شرائط آداب و حقوق او را رعایت نمی کردند و به او به دیده حقارت می نگریستند؛ ولیکن در مقام جد و دفاع از حق و حریم خدا چون شیر ژیان و چون افعی پر زهر بیابان حمله می نمود. در مقام استدلال از هیچ حجت و برهانی فروگذار نبود، مگر آنکه خود به قضاوت حق و راستین خود متکی بوده و با بصیرت کامل در آن امر وارد می شد؛ و بنابراین هیچ استدلالی نمی کرد مگر آنکه حاکم و پیروز می شد. و در امری که در امثال و اشباه آن عذر مردم قبول می شد، هیچکس را ملامت نمی کرد مگر آنکه در وهله اول اعتذار او را می شنید. و ابدا از درد، شکوه و گلایه نمی کرد مگر بعد از آنکه آن درد برطرف شده و بهبودی حاصل گشته بود. آنچه می گفت خود نیز عمل می نمود؛ و آنچه را که عمل نمی نمود در آن باره چیزی نمی گفت. و زمانی که در تکلم با غیر بیشتر ساکت بوده و مغلوب کلام غیر واقع می شد، هیچگاه مغلوب سکوت نشده و نفسش از اراده سکوت بیرون نمی رفت و پیوسته زمام کلام و سکوت خود را در دست داشت. و رغبت و میل او به شنیدن زیادتر بود، از سخن گفتن. و زمانی که بالبداهه و ناگهان دو امر بر او روی می آورد که ناچار باید یکی از آندو را بجای آورد، آن یک را که موافق رضای نفس أماره و هوای خویشتن بود ملاحظه نموده و آنرا مخالفت می کرد.
پس ای مردم! شما نیز بدین اخلاق پسندیده و صفات حمیده بگروید، و آن را گرفته و در کانون دل خود جا دهید، و در این باره به مسابقه پرداخته و در میدان سبق گوی سبقت را از همگنان بربائید. و اگر تا این حدی که بیان شد در خود استعداد و استطاعت آنرا نمی یابید، پس بدانید که بهره مندی کم، بهتر از ناکامی و محرومیت بسیار است.»
یعنی به هر مقدار که میتوانید عمل نموده و خود را به حریم نزدیک نمائید، و به علت صعوبت آن بکلی دست از آن نشوئید و مأیوس نشوید که: منفعت قلیل بهتر از ضرر کثیر، و دریافت کم بهتر از ترک بسیار است.