معنای «آفرینش مرگ»

مفسرین بحثی را طرح کرده اند که «خلق الموت و الحیوه» یعنی چه؟ خدا، هم مرگ را آفرید و هم حیات را. حیات امری است وجودی، قابل آفرینش هست، مرگ نیستی است، فقدان حیات است، نیستی که دیگر قابل آفرینش نیست. مثل این است که ما نور داریم و سایه، سایه همان نبودن نور است، یک امری نیست که قابل خلق و ایجاد باشد. پس چطور در اینجا این تعبیر آمده است که «الذی خلق الموت و الحیوه؛ همان که مرگ و زندگی را بیافرید»؟ (ملک/2).
این سوال دو جواب دارد. یک جوابش این است که به اصطلاح می گویند: عدمها و نیستی هایی که فرضا نیستی باشد از نوع عدم و ملکه است، باز قابل آفرینش است ولی به تبع. جواب دیگرش این است که مرگ در بیان قرآن صرفا نبود حیات و نیستی نیست، بلکه مرگ تطور است، یعنی انتقال از نوعی از حیات به نوع دیگر از حیات است. در واقع تولدی است از حیاتی به حیات دیگر. در سوره واقعه آیات 60 تا 61 آمده: «نحن قدرنا بینکم الموت و ما نحن بمسبوقین* علی ان نبدل امثالکم و ننشئکم فیما لا تعلمون» (واقعه/60-61) ما مرگ را مقدر کرده ایم، مرگ قضا و قدر ماست، تقدیر ماست. مرگ یک ضرورتی که از روی یک امر چاره ناپذیری «باشد»، یک فنایی که دیگر چاره ناپذیر باشد نیست. ما در این جهت مغلوب نیستیم (یعنی از روی اراده و از روی غلبه خود این کار را کردیم) که شما را به مثل شما تبدیل کنیم (گفته اند این اشاره به همان مساله حرکت جوهریه است. مخصوصا ملاصدرا در تفسیر سوره واقعه در اینجا داد سخن داده است) و شما را انشا کنیم و به وجود بیاوریم و منتقل کنیم در جهانی که آن جهان را نمی شناسید، یعنی این مرگ که از نظر شما که در این دنیا هستید فنا و نیستی و تباه شدن است، در واقع و نفس الامر نیستی و تباه شدن نیست، بلکه انتقال از نشئه ای به نشئه دیگر است.
پیغمبر اکرم (ص) در ابتدای بعثتشان وقتی که عده ای را که ظاهرا همان بنی هاشم و بنی عبدالمطلب بودند جمع کردند این جمله ها را فرمودند: «کما تنامون تموتون و کما تستیقظون تبعثون؛ همین طور که می خوابید می میرید، یعنی مرگ جز یک خواب برای بشر نیست، و بعثت، قیامت، حشر جز یک بیداری بعد از یک خواب طولانی نیست. همین طور که خوابیدن نیستی و فنا نیست، مردن هم نیستی و فنا نیست، «خلقتم للبقا لا للفنا».