معانی امامت

این نکته لازم است گفته شود که کلمه "امامت" همچنانکه در مورد پیشوایی در اخذ معالم دین استعمال شده است، یعنی "امام" گفته می شود و مفهومش "کسی است که معالم دین را از او باید فرا گرفت" و اهل سنت به همین عنایت، به ابوحنیفه و شافعی و مالک و احمد حنبل کلمه "امام" اطلاق می کنند، در مورد زعامت اجتماعی و سیاسی نیز زیاد به کار رفته است.
رسول اکرم فرمود: «ثلاث لایغل علیهن قلب امرء مسلم: اخلاص العمل لله، و النصیحة لائمة المسلمین و اللزوم لجماعتهم؛ هرگز قلب یک مسلمان نسبت به سه چیز خیانت و تردید روا نمی دارد: اخلاص نیت برای خدا، خیرخواهی برای زعمای مسلمین در راه رهبری مسلمین، همراهی با جماعت مسلمین.»
علی (ع) در یکی از نامه هایش که در نهج البلاغه ثبت است می فرماید: «وان اعظم الخیانة خیانة الامة و افظع الغش غش الائمة؛ بزرگترین خیانتها خیانت به جامعه است و شنیع ترین دغلبازیها، دغلبازی با پیشوایان مسلمین است.» (نامه 26) زیرا نتیجه این دغلبازی علیه مسلمین است اگر ناخدای یک کشتی آن کشتی را درست هدایت کند و شخصی پیدا شود و آن ناخدا را فریب دهد و کشتی را دچار خطر کند، تنها به ناخدا خیانت نکرده است، به همه سکان کشتی خیانت کرده است. در این جمله نیز کلمه "امام" به اعتبار رهبری اجتماعی اطلاق شده است.
در تاریخ مسلمین زیاد می خوانیم که مسلمانان (حتی ائمه اطهار) خلفای عصر خود را با کلمه "امام" خطاب می کردند چیزی که هست امام به این معنی گاهی امام عدل است و گاهی امام جور و مسلمانان در قبال هر یک از آنها وظایفی دارند. پیغمبر اکرم در حدیث مشهوری که فریقین روایت کرده اند فرمود: «افضل الجهاد کلمة عدل عند امام جائر؛ بالاترین جهاد، یک سخن حق است در برابر یک پیشوای جور.» و همچنین پیغمبر اکرم فرمود: «آفة الدین ثلاثة: امام جائر، و مجتهد جاهل، و عالم فاجر؛ سه چیز آفت دین به شمار می روند (و مانند یک آفت که گیاهی یا حیوانی را از پا در می آورد، دین را از پا در می آورند): پیشوای ستمگر، عابد نادان و عالم گناهکار.» بالاتر اینکه در خود قرآن از پیشوایانی یاد شده است که مردم را به آتش جهنم دعوت می کنند و با کلمه "امام" هم تعبیر شده است: «و جعلناهم ائمة یدعون الی النار؛ آنان را پیشوایانی قرار داده ایم که به آتش می خوانند.» (قصص/ 41) البته شک نیست که غالبا کلمه "امام" یا "ائمه" به پیشوایان عادل و صالح اطلاق می شود و در عرف شیعه کلمه "امام" بر پیشوایان بر حق و معصوم اطلاق می شود که فقط دوازده نفرند.