معاد و حشر حیوانات از نظر ملاصدرا

معاد و حشر حیوانات هر کدام حشرشان به همان روح کلی که مدبر آنهاست خواهد بود، و بنابراین رب النوع یا آن ملکی که آنها را اداره میکند و از آنها پاسداری می نماید، مرجع و معاد آنان بوده، و برخی از حیوانات که غذای انسان می شوند مندک و فانی در انسان میگردند:
«و ما من دآبة فی الارض و لا طـائر یطیر بجناحیه إلا´أمم أمثالکم ما فرطنا فی الکتـ'ب من شیء ثم إلی ' ربهم یحشرون؛ و هیچ جنبنده ای در روی زمین نیست و هیچ پرنده ای نیست که با دو بال خود پرواز میکند، مگر آنکه آنها امتهائی هستند مثل شما، ما در کتاب تکوین و عالم هستی از آفرینش هیچ چیز کوتاهی ننمودیم، و سپس بسوی پروردگارشان محشور می شوند» (انعام/ 38).
معاد حیوانات نیز مانند معاد انسان و شیاطین به همان نقطه بدء وجودشان است، و در موقع بازگشت بسوی خدا به همان نقطه ای که در عالم ملکوت از آنجا نزول کرده اند و ماهیت وجودی آنها از آنجا اندازه گیری و تقدیر شده و سرشت آنها از آنجا بوده است، به همان نقطه بازگشت می کنند و در همانجا فانی میگردند. و بنابراین، حشر هر طائفه و هر دسته از حیوانات مختلفه در همان ملک خاص و روح کلی است که به زبان فلسفه رب النوع آنها بوده است، و آن فرشته نیز در روح کلی بالاتر، و آن روح کلی نیز همچنین، تا فناء در ذات اقدس حضرت احدیت، که محل فنا و بازگشت و حشر جمیع موجودات است. «و اتقوا الله و اعلموا أنـکم إلیه تحشرون؛ از خداوند پروا کنید و بدانید که حقا شما بسوی او محشور خواهید شد» (بقره/ 203).
خلاصه مطلب: از ذات أقدس پروردگار که بگذریم، تمام موجودات دیگری که خداوند خلق فرموده است، از نقطه واحد و از محل واحد و از بدء واحد خلق نفرموده است؛ اسماء و صفات کلیه متعلق به ذاتند، و اسماء و صفات پائین تر متعلق به آن اسماء و صفات کلیه، و همچنین اسماء و صفات جزئیه پائین تر در عالم کثرات به بالاتر خود تعلق دارند، تا برسیم به همین سنگ و کلوخ و حیوانات و نباتات و جمادات که از نقطه نظر وسعت وجودی بسیار ضعیفند و ماهیت آنها بسیار ضیق و اندازه آنها بسیار محدود است؛ تمام اینها معادشان به نقطه ابتدای وجودشان است. ابتدای خلقت انسان از هر جا بوده است به همانجا بازگشت میکند.