تجسم اعمال انسان به صورت های رحمانی و شیطانی در عالم برزخ

قرآن درباره رسیدن هر کس به نتیجه اعمالش می فرماید: «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء تود لو ان بینها و بینه امدا بعیدا و یحذرکم الله نفسه والله رئوف بالعباد؛ روزی که هر کس هر آنچه از نیک و بد کرده است حاضر می یابد و آرزو می کند کاش میان او و کار بدش فاصله ای دور بود، و خدا شما را از (کیفر) خود برحذر می دارد، و خدا به بندگان رئوف است» (آل عمران/30).
انسان که از دنیا میرود، پرونده عملش بسته میشود، مگر افرادی که بعد از خود بواسطه صدقه جاریه مانند وقف امور خیریه و اثر علمی و دینی که مردم از آن بهره مند شوند و فرزند صالح که باقیات صالحات او باشد از خود یادگاری بگذارند. نفس موجودیت انسان که نتیجه مجموع اعمال صالحه یا قبیحه اوست، با انسان باقی است و انسان با یار و قرین شدن با او یا خرسند است یا معذب؛ اگر نفس موجودیت خوب باشد پیوسته انسان از او التذاذ میبرد، و اگر از یاد خدا اعراض کند خداوند موجودیت او را بصورت شیطانی بر او می گمارد تا یار و قرین او باشد.
در "کافی" با سند متصل خود ضمن روایتی درباره برزخ و سؤال دو فرشته منکر و نکیر، از بشیر دهان از حضرت صادق (ع) روایت میکند که: چون مؤمن از سؤال آنها راجع به توحید پاسخ میگوید، آنها در مقام پرسش از رسول خدا (ص)، سؤال می کنند: چه میگوئی درباره این مردی که از میان شما برخاست؟ مؤمن میگوید: آیا از محمد رسول خدا صلی الله علیه وآله از من پرسش می کنید؟ آن دو فرشته میگویند: آیا تو گواهی میدهی که او رسول خدا بوده است؟ مؤمن میگوید: گواهی میدهم که او رسول از جانب خدا بوده است. آن دو فرشته میگویند: بخواب، خواب خوش و راحت، خوابی که در آن اضطراب فکری و رؤیای خسته کننده نباشد؛ و قبر او را به قدر نه ذراع می گشایند، و دری از آن قبر به بهشت باز می کنند بطوریکه محل و منزل خود را در بهشت می بیند.
و اما اگر آن شخص متوفی کافر بوده باشد، آن دو فرشته بر او وارد میشوند و شیطان در مقابل او قیام دارد، چشم های شیطان مانند مس می باشد. آن دو فرشته میگویند: پروردگارت کیست؟ دینت چیست؟ و درباره این مردی که در بین شما ظهور نموده عقیده ات چیست؟ کافر میگوید: نمیدانم؛ در این حال بین او و بین آن شیطان را یله و رها می کنند پس شیطان در قبر او نود و نه مار گزنده بر او مسلط می نماید؛ از آن مارهائی که اگر یکی از آنها به روی زمین بدمد دیگر ابدا درختی روئیده نخواهد شد؛ و دری از قبرش بسوی جهنم گشوده میشود بطوریکه محل و ماوای خود را در آتش می بیند».
قرآن در خصوص قرین بودن عمل کافر با او می فرماید: «و من یعش عن ذکر الرحمن نقیض له شیطانا فهو له قرین*و إنهم لیصدونهم عن السبیل و یحسبون أنهم مهتدون*حتى إذا جاءنا قال یا لیت بینی و بینک بعد المشرقین فبئس القرینو؛ کسی که از یاد خداوند رحمن اعراض کند، ما می گماریم بر او شیطانی را که پیوسته با او قرین و ملازم است؛ و آن شیاطین پیوسته آنانرا از راه خدا باز میدارند و آنان چنین گمان می کنند که راه یافتگانند. تا زمانی که بر ما وارد شود میگوید: ای کاش فاصله بین من و تو که شیطان قرین من هستی، به اندازه فاصلة مغرب از مشرق بود، پس چه بد قرینی هستی». (زخرف 36/37/38)
این شیطان، در حقیقت ظهور و بروز نفس اماره و موجودیت اوست که در دنیا بواسطه پرده ها و حجاب ها دیده نمی شد و اینک که در برزخ حجب کنار رفته است مشاهده میشود و انسان آرزوی دوری از او را میکند. و اگر مؤمن باشد و عملش زیبا باشد، آن قرین و ملازم به صورت انسان نیکو و خوش بو و خوش لباس در برابر انسان جلوه میکند. «قد أفلح من زکـاها * و قد خاب من دسـاها؛ فلاح و رستگاری از آن کسی است که نفس خود را رشد و نمو دهد، و خیبت و پشیمانی از آن کسی است که با نفس خود دسیسه و خدعه بازی کند» (شمس9/10).