علو وجودی اهل اعراف و قضاوت آنها بر مجرمان در قیامت

اصحاب اعراف، کسانی هستند که بر هر دو مکان از بهشت و آتش تسلط و هیمنه و اشراف دارند، و بر هر دو گروه از سعادتمندان و شقاوت پیشگان سیطره و استیلا دارند. چون می دانیم که آن تل ها و فاصله های بین بهشتیان و دوزخیان مانند تل رمل و شن از رمل مادی طبیعی نیست، چون در آن روز، زمین به گونه فعلی نیست، و در آن پست و بلندی و اعوجاج و کژی نیست. «و یسئلونک عن الجبال فقل ینسفها ربی نسفا* فیذرها قاعا صفصفا* لا تری فیها عوجا و لاأمتا؛ و ای پیامبر! چون از تو درباره کوه ها در روز قیامت بپرسند، پس بگو: خداوند چنان آنها را از جا برکند و خرد کند و خاک شده آنرا بر باد دهد که هیچ از آن اثری نماند. بنابراین، آن کوه ها به صورت زمین مستوی و همواری در آید که ابدا در آن هیچ گونه کجی و بلندی را نمی بینی!» (طه/ 105 تا 107) پس مراد از اهل اعراف، ارتفاع مقام و منزلت آنهاست نسبت به اهل محشر که اهل جمعند. و آنانند که از محضرین نیستند، چون از مخلصینی هستند که خداوند آنان را از صعقه و نفخ صور، و از فزع و دهشت آن روز، در حفظ و مصونیت داشته است. و مقام و محل آنان حجاب است که در آن رحمتی است که هر چیزی را فرا گرفته، و مسلط بر آتش است که بر اهلش استیلا دارد، و می توان این معنی را از این گفتار خدای تعالی استشعار نمود که فرموده است: «فأذن مؤذن بینهم أن لعنة الله علی الظـالمین؛ مؤذنی و اعلان کننده ای اعلام کرد در بین بهشتیان و دوزخیان که لعنت خدا بر ظالمان باد.» (اعراف/ 44) و نفرمود: «فأذن بینهم مؤذن؛ مؤذنی و اعلان کننده ای که بین آنها بود اعلام کرد.» زیرا در صورت اول ظاهر اینست که مؤذن و اعلان کننده از خود آنها نیست بلکه مسیطر بر آنهاست، به خلاف صورت دوم که ظاهر اینست که مؤذن و اعلان کننده ای که از آنها بود چنین گفت.
آنانند که در روز قیامت حاکمند، هم حاکم بر بهشت و هم حاکم بر جهنم. از جهنمیان بازپرسی و مؤاخذه می کنند و آنان را مورد عتاب و ملامت قرار می دهند و آیات سوره اعراف صریح در این مطلب است: «و نادی أصحاب الاعراف رجالا یعرفونهم بسیماهم قالوا مآ أغنی عنکم جمعکم و ما کنتم تستکبرون* أهـؤلاء الذین أقسمتم لاینالهم الله برحمه؛ و اهل اعراف، مردانی را که از روی سیما و علایمشان می شناسند ندا می کنند که: آنچه را که شما جمع کردید و آنچه را که موجب استکبار خود قرار دادید، شما را بی نیاز ننمود و دستی از شما نگرفت! آیا این بهشتیان نیستند که شما سوگند می خوردید که خداوند آنان را داخل در بهشت نمی کند؟!» (اعراف/48 و 49) و سپس خود اهل اعراف به بهشتیان امر می کنند که: «ادخلوا الجنة لاخوف علیکم و لا أنتم تحزنون؛ داخل در بهشت شوید، بدون آنکه هیچ خوف و ترسی برای شما باشد، و بدون آنکه هیچ غصه و اندوهی داشته باشید!» (اعراف/ 49)
 آنانند اصحاب روح که فقط در معیت فرشتگان، در روز قیامت حق سخن گفتن را دارند، و سخن آنها صواب است. «یوم یقوم الروح والملائکة صفا لا یتکلمون إلا من أذن له و الرحمـ'ن و قال صوابا؛ روز قیامت روزی است که روح و فرشتگان بطور صفوف منظم در پیشگاه خداوند قیام می کنند، و کسی سخن نمی گوید مگر آن کسی که خداوند رحمان به او اذن داده باشد، و سخن به راستی بگوید.» (نبا/ 38) زیرا که با وحی روح، علم به کتاب و ایمان پیدا می شود، و روح مقام و موجودی است افضل از همه ملائکه.
«و کذلک أوحینآ إلیک روحا من أمرنا ما کنت تدری ما الکتـاب و لا الایمان؛ و همچنین اینطور است که ما روحی را از امرمان به تو وحی کردیم، که قبل از این وحی نمی دانستی که کتاب چیست، و نمیدانستی که ایمان چیست!» (شوری/ 52) و آنانند که در روز قیامت حکم به خسران و زیان کسانی می کنند که در جان و نفس های خود و اهلشان دچار خسران و زیان شده اند: «و تربهم یعرضون علیها خاشعین من الذل ینظرون من طرف خفی و قال الذین ءامنوا إن الخاسرین الذین خسروا أنفسهم و أهلیهم یوم القیامة؛ (و ای پیامبر!) می بینی که ستمکاران را بر آتش عرضه می دارند، و آنان از شدت ذلت و سرافکندگی، ترسناک و دل تهی شده، و با نگاه ضعیف از گوشه چشم به آن می نگرند، و کسانی که ایمان آورده اند می گویند: زیانکاران کسانی هستند که درباره نفوس خود و اهل خود در روز قیامت دچار خسران شده اند!» (شوری/ 45) ظاهرا این ایمان آورندگان، به عنوان قضاوت و حکومت چنین حکمی را می کنند؛ و این، اختصاص به متصفان به صفات اهل اعراف دارد و این حکم از وظایف اهل آن است.