قونیه

قونیه مرکز استان قونیه یکی از 81 استان کشور ترکیه است. آرامگاه مولوی، شاعر فارسی زبان، در شهر قونیه است. قونیه یكی از وسیعترین استان های تركیه است. مركز آن شهر قونیه در شمال آناتولی در 37 درجه و 52 دقیقه عرض شمالی و 33 درجه و 31 دقیقه طول شرقی به ارتفاع 1027 متر از سطح دریا قرار گرفته است. به علت واقع شدن آن بر سر راهی كه سراسر آناتولی را قطع می كند، از دیر زمان اهمیت خود را حفظ كرده است.

نام شهر
نام قونیه در منابع كهن به صورت ایكونیون (Iconıon)، كونیوم (Conıum) و استانكونا (Stancona) آمده است. ایكونیون از كلمه ایكون (Icon) به معنی شمایل گرفته شده است. در اساطیر یونان آمده که بر این شهر اژدهایی چیره شده بود و گه گاه به شهر حمله می كرد و گروهی از زنان و دختران را می بلعید. پرسیوس (Perseus) پسر ژوپیتر این اژدها را كشت و مردم شهر را از بلای او رها كرد. مردم شهر به پاس این رشادت، تصویر پرسیوس را به یكی از دروازه های شهر آویختند. شهر را به مناسبت آن به زبان یونانی ایكونیون (شمایل) می گفتند. این وجه تسمیه وقتی كه در حفاری از این شهر سكه هایی به دست آمد كه بر روی آنها تصاویری از پرسیوس و اژدها دیده می شود، تایید شد. در دوره رومیان این شهر ایكونیوم خوانده شد. این كلمه در دوره سلجوقیان به اختصار قونیه خوانده شد. نام شهر در منابع فارسی و عربی به شكل قونیه و در ماخذ غربی به صورت Conıa، Konıeh و یا Konıa در تركی امروز به شكل Konya به كار می رود.

تاریخ
قونیه ابتدا تحت سلطه هیتی ها بود، بعد به تصرف فریكیه درآمد و مدتی هم تحت حاكمیت لیدیه بود. در قرن ششم قبل از میلاد هخامنشیان ساتراپهایی داشتند. قونیه در آسیای صغیر جزو ساتراپهای هخامنشی بود كه تا حدی استقلال داشت. از آثار هیتی ها در قونیه سه اثر عمده باقی مانده است. یكی از آنها در نزدیكی بگشهری در ۶۵ كیلومتری جنوب غربی قونیه است كه پینار افلاطون خوانده می شود و بر روی چشمه ای بنا شده است. معروف است كه مزار افلاطون در قونیه است و یاقوت حموی در معجم البلدان این نكته را قید كرده است. دومین اثر هم در بگشهری است و آن یک الهه هیتی است كه به وسیله شیرهایی حمل می شود. سومین آنها در ۲۷ كیلومتری شمال شرقی روستای ایلگین (ایلغین) بر سر چشمه یی ساخته شده است. این اثر در سال ۱۹۷۰ كشف شده و كتیبه های هیروگلیف دارد. گزنفون كه به اتفاق هزاران سوار در سال ۴۰۲ ق.م. از قونیه عبور كرده است، این شهر را در منتهی الیه شرق فریكیه قید كرده است. این ناحیه بعدها در جنوب فریكیه شمرده شده است. اسكندر در سال ۳۳۴ ق.م. پس از شكست دادن هخامنشیان، آسیای صغیر را به تصرف خود در آورده است. در ابتدای دعوت مسیح، پائولوس یكی از حواریون او در این شهر اقامت گزیده و اقامت او بر شهرت و اعتبار شهر افزوده است. در عهد ترازن (ترایانوس) امپراتور روم (۱۱۷ – ۹۸ میلادی) یهودیان و مسیحیان در آن شهر ساكن بودند. اندكی پس از كوتاه شدن دست ساسانیان، تعرضات طولانی سپاهیان مسلمان آغاز شد. در قرن اول هجری / هفتم میلادی سپاه معاویه بر قونیه مسلط شدند. اما در آن دیار زیاد دوام نیاوردند. كشاكش از قرن دوم هجری / هشتم میلادی كه عباسیان به جای امویان نشستند، تا قرن چهارم هجری / دهم میلادی ادامه داشت. قونیه كه از جنوب به مرز نزدیک بود، مثل دیگر شهرهای آناطولی از نیروهای مسلمان سخت آسیب دید. در نیمه دوم قرن پنجم هجری / یازدهم میلادی، بعد از شكست رومانوس دیوچانوس از آلپ ارسلان سلجوقی در نبرد ملازگرد (منازكرت)، آسیای صغیر به دست مسلمانان افتاد و قونیه به سلیمان ابن قتلمش از خاندان سلجوقی سپرده شد. قونیه تا سال ۷۰۰ هجری / ۱۳۰۰ میلادی پایتخت سلجوقیان آسیای صغیر بود. از سال ۴۷۰ هجری/ ۱۰۷۷ میلادی تا ۷۰۰ هجری/ ۱۳۰۰ میلادی شانزده سلطان سلجوقی در قونیه سلطنت كردند. سلسله آنان به دست مغولان و تركان عثمانی منقرض شد. پس از سلجوقیان، مغولان بر شهر چیره شده بودند. در آغاز قرن ۸ هجری / ۱۴ میلادی یخشی بیگ از آل قرامان علیه مغولان قیام كرد و قونیه را به تصرف درآورد و سورهای شهر را مرمت كرد. اما به هر حال پایتخت آل قرامان شهر لارنده (قرامان) بود. با این همه قونیه اهمیت فرهنگی خود را حفظ كرده بود. در سال ۸۰۰ هجری / ۱۳۹۷ – ۱۳۹۸ میلادی سلطان ییلدریم بایزید عثمانی به قونیه حمله كرد و علاءالدین علی بیگ را كشت و قونیه به تصرف آل عثمان در آمد. از دوره رومیان، در بگشهری در روستای یونس لر در محل شهر تیبریوپولیس آثاری بدست آمده كه در موزه باستان شناسی قونیه نگهداری می شود. دوره سلجوقیان در قونیه از نظر معماری ارزش والایی دارد. در میان این آثار بی تردید باید به سورهای قونیه اشاره كرد كه متاسفانه اكنون از آنها نشانی برجای نمانده است. بنای این سورها را ابتدا علاءالدین كیقباد اول آغاز كرد. هزینه بعضی از آنها را خزانه حكومت پرداخت و برخی از آنها را بزرگان با هزینه های شخصی بنا كردند. این سورها در سال ۶۱۸ هجری / ۱۲۲۱ میلادی به پایان رسید. روی بدنه سورهای قونیه كتیبه های زیادی قرار داشته و در بعضی از قسمت های آن آثار هنری و تزئیناتی از آن عصر نصب شده بوده است. این سورها كه بر اثر جنگها و یا مرور زمان آسیب می دیدند، به وسیله سلجوقیان، قرامانیان و حتی در ابتدای سلسله عثمانیان به وسیله آل عثمان مرمت می شدند. بقایای این سروها در نیمه دوم قرن نوزدهم كاملا از میان رفته است. سهل انگاری سلجوقیان در باره مذاهب و فرقه های گوناگون، سبب شده بود كه در قرن هفتم هجری / سیزدهم میلادی، تصوف در آناطولی، به ویژه در پایتخت آنان قونیه، پیشرفت وسیعی داشته باشد.
قونیه را «دارالمعرفه»، «دارالارشاد» و «دارالموحدین» می خواندند. در زمان سلطنت سلطان علاء الدین كیقباد اول قونیه مطاف عارفان و مجمع اهل معرفت بوده است. در این عهد سلطان العلما بهاءالدین، مولانا جلال الدین رومی، سید برهان الدین محقق ترمذی، اوحدالدین كرمانی، شمس الدین تبریزی، شیخ محیی الدین ابن عربی، شیخ سعدالدین جندی، شیخ سراج الدین قیصری، فخرالدین عراقی، شیخ شهاب الدین سهروردی، شیخ سعدالدین حموی، شیخ بغوی، شیخ نجم الدین رازی از كسانی بودند که از اطراف و اكناف كشورها و شهرهای اسلامی (برخی از آنان بارها) رنج سفر به قونیه را تحمل كرده بودند.
پس از آنكه قونیه به دست آل عثمان افتاد حكومت آن اكثرا به شاهزادگان عثمانی واگذار شد. ابتدا جم سلطان، پس از وی عبدالله پسر بزرگ بایزید، پس از مرگ وی شهنشاه و پس از فوت وی شاهزاده محمد امارت قونیه را عهده دار بودند. قونیه در دوره آل عثمان وجه سیاسی خود را از دست داد اما حیات ادبی و عرفانی این شهر هنوز ادامه دارد.