ویژگیهای همسر شایسته از نظر اسلام

رسول خدا (ع) فرمود: بهترین زنان شما زنی است که: بچه آور، مهربان، پاکدامن، نزد فامیلش عزیز و محترم، در مقابل شوهر متواضع و فروتن، آرایش کننده خود برای شوهر، بی اعتنا نسبت به دیگران، گردن به فرمان شوهر، در اختیار همسر در خلوت باشد و مثل برخی از مردان مبتذل نباشد. (روضه المتقین، ج 8).
اصولا این نکته فراموش نشود که مرد به دنبال یافتن دلدار است و زن به دنبال کسی که زبان عشق را بفهمد و بتواند برای او حامی و همدم باشد. خداوند در سوره تحریم آیات 1 تا 5 می فرماید: «یا أیها النبی لم تحرم ما أحل الله لک تبتغی مرضات أزواجک و الله غفور رحیم قد فرض الله لکم تحلة أیمانکم و الله مولاکم و هو العلیم الحکیم و إذ أسر النبی إلى بعض أزواجه حدیثا فلما نبأت به و أظهره الله علیه عرف بعضه و أعرض عن بعض فلما نبأها به قالت من أنبأک هذا قال نبأنی العلیم الخبیر إن تتوبا إلى الله فقد صغت قلوبکما و إن تظاهرا علیه فإن الله هو مولاه و جبریل و صالح المؤمنین و الملائکة بعد ذلک ظهیر عسى ربه إن طلقکن أن یبدله أزواجا خیرا منکن مسلمات مؤمنات قانتات تائبات عابدات سائحات ثیبات و أبکارا»؛ (تحریم/آیه1) «اى پیامبر! چرا چیزى را که خدا بر تو حلال کرده به خاطر جلب رضایت همسرانت بر خود حرام مى کنى، و خداوند غفور و رحیم است. خداوند راه گشودن سوگندهایتان را (در این گونه موارد) روشن ساخته و خداوند مولاى شماست و او عالم و حکیم است. به خاطر بیاورید هنگامى را که پیامبر (ص) یکى از رازهاى خود را به بعضى از همسرانش گفت، ولى هنگامى که وى آن را افشا کرد و خداوند پیامبرش را از آن آگاه ساخت قسمتى از آن را براى او بازگو کرد و از قسمت دیگر خوددارى نمود هنگامى که پیامبر همسرش را از آن خبر داد گفت چه کسى تو را از این راز آگاه ساخته؟ فرمود خداى عالم و آگاه مرا آگاه ساخت! اگر از کار خود توبه کنید (به نفع شما است)، زیرا دلهایتان از حق منحرف گشته و اگر بر ضد او دست به دست هم دهید (کارى از پیش نخواهید برد)، زیرا خداوند یاور او است، و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، و فرشتگان بعد از آنها پشتیبان او هستند. امید است اگر او شما را طلاق دهد پروردگارش به جاى شما همسرانى بهتر براى او قرار دهد؛ همسرانى مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد، هجرت کننده زنانى ثیبه و باکره».

اوصاف همسر شایسته
در اینجا قرآن شش وصف براى همسران خوب شمرده است که مى تواند الگویى براى همه مسلمانان به هنگام انتخاب همسر باشد. نخست "اسلام" و سپس "ایمان" یعنى اعتقادى که در اعماق قلب انسان نفوذ کند، و سپس حالت "قنوت" یعنى تواضع و اطاعت از همسر و بعد از آن "توبه" یعنى اگر کار خلافى از او سر زند در اشتباه خود اصرار نورزد، و از در عذرخواهى درآید. و بعد از آن "عبادت" خداوند، عبادتى که روح و جان او را بسازد، و پاک و پاکیزه کند، و سپس "اطاعت فرمان خدا" و پرهیز از هر گونه گناه. قابل توجه این که "سائحات" جمع (سائح) را بسیارى از مفسران به معنى "صائم" و روزه دار تفسیر کرده اند، ولى به طورى که "راغب" در "مفردات" مى گوید روزه بر دو گونه است "روزه حقیقى" که به معنى ترک غذا و آمیزش است، و "روزه حکمى" که به معنى نگهدارى اعضاى بدن از گناهان است، و منظور از روزه در اینجا معنى دوم است (این گفته راغب با توجه به مناسبت مقام جالب به نظر مى رسد، ولى باید دانست که سائح را به معنى کسى که در طریق اطاعت خدا سیر مى کند نیز تفسیر کرده اند). این نیز قابل توجه است که قرآن روى باکره و غیر باکره بودن زن تکیه نکرده، و براى آن اهمیتى قائل نشده، زیرا در مقابل اوصاف معنوى که ذکر شد این مساله اهمیت چندانى ندارد.

نارضایى پیامبر (ص) از بعضى از همسران خود
در طول تاریخ بسیارند بزرگانى که همسرانى در شأن خود نداشتند، و از عدم اجتماع شرائط لازم در آنها رنج مى بردند که در قرآن مجید نیز نمونه هایى از آنها در میان انبیاى بزرگ ذکر شده است. آیات فوق نشان مى دهد که پیامبر اسلام (ص) نسبت به بعضى از همسرانش چنین بود، آنها به خاطر رقابتهایى که با یکدیگر داشتند گاه روح پاک حضرتش را جریحه دار مى کردند، و گاه به اعتراض نسبت به او و یا افشاء سرش مى پرداختند، تا آنجا که خداوند به سرزنش آنان و دفاع از پیامبرش پرداخته و مؤکدترین بیان را در این زمینه فرموده و حتى آنها را تهدید به طلاق مى کند، و چنان که دیدیم بعد از ماجراى آیات فوق پیامبر (ص) حدود یک ماه از همسرانش قهر کرد، شاید خود را اصلاح کنند! اصولا تاریخ زندگى آن حضرت به خوبى نشان مى دهد که بعضى از همسران پیامبر (ص) نه تنها معرفت لازم را نسبت به مقام نبوت نداشتند، بلکه گاه او را همچون یک فرد عادى مورد بازخواست، و حتى خداى نکرده مورد اهانت قرار مى دادند! بنابراین اصرار بر این معنا که همه آنها افرادى شایسته و کاملى بوده اند بى دلیل به نظر مى رسد آن هم با توجه به صراحت آیات فوق.
تاریخ اسلام نسبت به زنان بعد از پیامبر، مخصوصا داستان جنگ "جمل" نیز نشان داد که این معنى نه تنها در عصر آن حضرت، که بعد از او نسبت به جانشینانش نیز تکرار شده است که اینجا جاى شرح همه این مسائل نیست. اصولا تعبیر آیات فوق که مى گوید: "هر گاه پیامبر شما را طلاق دهد خداوند زنانى از شما بهتر که واجد صفات ششگانه مذکور در آیه باشند به او مى دهد". بیانگر این واقعیت است که لااقل بعضى از همسران حضرت واجد این شرایط نبودند. مراجعه به آیات سوره احزاب درباره زنان پیامبر (ص) نیز نظر فوق را تایید مى کند.

افشاى سر
رازدارى نه تنها از صفات مؤمنان حقیقى است که هر انسان باشخصیتى باید رازدار باشد، این معنى در مورد دوستان نزدیک و همسر اهمیت بیشترى دارد، در آیات فوق خواندیم که چگونه خداوند بعضى از همسران پیامبر (ص) را به خاطر ترک رازدارى شدیدا ملامت و سرزنش مى کند. على (ع) در حدیثى مى فرماید: «جمع خیر الدنیا و الآخره فى کتمان السر و مصادقة الاخیار، و جمع الشر فى الاذاعة و مواخاة الاشرار»؛ «تمام خیر دنیا و آخرت در این دو چیز نهفته شده؛ کتمان سر و دوستى با نیکان و تمام شر در این دو چیز نهفته شده؛ افشاى اسرار و دوستى با اشرار».

به طور کلی خصوصیات و ویژگیهای همسر شایسته عبارت است از:
1- هماهنگی با شوهر
برای حفظ هر نظامی هماهنگی ضروری است. بنابراین چنانچه زن با شوهر هماهنگی نداشته باشد و از او تبعیت ننماید، نظام خانواده به هم خواهد خورد. بدیهی است هماهنگی زن با شوهر در اموری است که خارج از منطق و وظیفه نباشد، و متقابلا شوهر نیز باید در این هماهنگی، مقابله به مثل نماید.
2- تمکین و تأمین نیاز جنسی
یکی از انگیزه های مهم در ازدواج نیاز جنسی است که ضرورت دارد طرفین در ارضای این نیاز اقدام کنند.
3- زینت و آرایش برای شوهر
زن باید برای جلب توجه شوهر به نظافت و آرایش خود برسد و لباس آراسته بپوشد. انجام این امر به قدری مهم است که در بعضی از موارد به از هم پاشیدگی اساس خانواده می انجامد. در اینجا لازم به یادآوری است که هیچ شوهری از زنی که برای دیگران خودآرایی و خودنمایی کند، خوشش نمی آید.
4- داشتن پوشش مناسب
زنان باید بدن خود را از نامحرم بپوشانند. یکی از عللی که در غرب بنیان خانواده را سست کرده و از هم گسیخته، خودنمایی زنان با بدن های عریان است. مردان ایرانی، حتی افراد بی بندوبار و به اصطلاح متجدد، زنی را که با اندام بدون پوشش و لباس های کوتاه و تنگ در برابر نامحرم ظاهر شود، برای همسری نمی پسندند.
5- داشتن جمال و کمال
زن باید از نظر فیزیکی سالم، و از نظر زیبایی مورد پسند همسرش قرار گیرد. همسر زیبا و سالم با داشتن خصوصیات خلقی مناسب و سایر شایستگی ها، نعمتی است که مافوق آن متصور نیست.
6- اصالت خانوادگی
چون وراثت و تربیت، اساس رفتار انسان را تشکیل می دهد، بنابراین منظور از اصالت خانوادگی آن است که دختر در خانواده ای مؤمن و با فرهنگ تربیت شده و از نظر وراثت نیز زمینه داشته باشد؛ در این صورت متخلق به اخلاق حسنه خواهد بود.
7- عاقل و خردمند
زنی که یک عمر با مردی مصاحبت دارد، باید باهوش و خردمند باشد. عقل و خرد از ویژگی های زن شایسته است. رسول خدا (ص) فرمود: «ایاکم و تزوج الحمقاء فان صحبتها ضیاع و ولدها ضباع»؛ از ازدواج با زنی که کم خرد است خودداری کنید. زیرا همنشینی با او تباهی است و فرزندان او مظهر نادانی خواهند بود. (بحارالانوار، ج103، ص 237)، در توضیح این مطلب باید گفت چون وراثت در میزان هوش مؤثر است بنابراین احتمال کم هوشی در کودکان با والدین کودن و کم هوش زیادتر است. وانگهی زن بی سواد یا کم سواد قادر به رفع نیازهای خانوادگی و به ویژه مسائل تربیتی فرزندان نخواهد بود.
8- دیانت و تقوی و حسن خلق
همان طور که دیانت و تقوی و حسن خلق از معیارهای شوهر شایسته است، برای زن نیز از جمله حسنات و ضوابط شایستگی به شمار می رود. بنابراین از ازدواج با زنی که واجد ضد ارزش های زیر باشد، باید خودداری کرد: بی بندوبار، بی حجاب، بد اخلاق و عبوس، بی عفت، سفیه و ناهنجار، خود پسند و از خود راضی، کینه توز، لجباز و ناسازگار، بد زبان و درشت گفتار.