فلسفه پنهان بودن زمان وقوع قیامت

آیا اینکه خدا در قرآن کریم می فرماید قیامت واقع شده از باب مستقبل محقق الوقوع است یا نه؟ بعلاوه آنهایی که می گویند قیامت واقع شده، یعنی عالم قیامت الان وجود دارد ولی برای ما که هنوز وجود ندارد و در توحید صدوق هست، وقتی که (معصوم) سؤال می کنند آیا بهشت و جهنم مخلوق است یا مخلوق نیست؟ می فرماید بهشت و جهنم مخلوق است یعنی الان هم وجود دارد (توحید صدوق/ص 118)، ولی الان که بهشت و جهنم وجود دارد آیا برای ما هم الان وجود دارد یا برای ما در زمان بعد هست؟ عالم قیامت خودش وجود دارد، نه عالمی است که بعد می خواهد حادث شود، ولی برای همه اشیاء عالم (در زمان بعد وجود دارد)، چون حشر اختصاص به انسان ندارد، شامل همه چیز می شود، این زمین ما هم همین طور که ما روزی می میریم و به قیامت می رسیم روزی می میرد و به قیامت می رسد. آن درخت و آن خوردشید هم همین طور است. پس اینکه می گوییم (قیامت الان) وجود دارد، نه این است که قیامت ما هم الان وجود دارد، نه، ما هر وقت که مردیم آن وقت وارد عالم قیامت می شویم و به همین جهت پیغمبر (ص) فرمود: «من مات قامت قیامته؛ هر کسی که بمیرد قیامتش بپا می شود. یک قیامت مستقل به آن معنا که نیست، چون قیامتی وجود دارد، هر کسی که می میرد به عالم قیامت خودش وارد می شود.
خداوند در قرآن می فرماید: «یسئلک الناس عن الساعة قل إنما علمها عند الله و ما یدریک لعل الساعة تکون قریبا * ان الله لعن الکافرین واعد لهم سعیرا؛ مردم از تو در باره (زمان قیام) قیامت سؤال مى کنند، بگو علم آن تنها نزد خدا است، و چه مى دانى شاید قیامت نزدیک باشد؟! خداوند کافران را لعن کرده (و از رحمت خود دور داشته) و براى آنها آتش سوزاننده اى آماده نموده است» (احزاب/63-64).
در آیه مورد بحث اشاره به یکى دیگر از برنامه هاى مخرب منافقان شده است که گاه به عنوان استهزاء و یا به منظور ایجاد شک و تردید در قلوب ساده دلان این سؤال را مطرح مى کردند که قیامت با آن همه اوصافى که محمد (ص) از آن خبر مى دهد کى بر پا مى شود؟ مى فرماید: مردم از تو پیرامون زمان قیام قیامت سؤال مى کنند. این احتمال نیز وجود دارد که بعضى از مؤمنان نیز روى حس کنجکاوى و یا براى دریافت اطلاعات بیشتر چنین سؤالى را از پیامبر گرامى اسلام (ص) مطرح کرده باشند، اما با توجه به آیاتى که بعد از این آیه مى آید معلوم مى شود که تفسیر اول به معنى آیه نزدیکتر است. شاهد این سخن آیه دیگرى است که در همین زمینه در سوره شورى آمده است:
«و ما یدریک لعل الساعة قریب * یستعجل بها الذین لا یؤمنون بها و الذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون أنها الحق؛ تو نمى دانى شاید قیامت نزدیک باشد. اما کسانى که به آن ایمان ندارند براى آن عجله مى کنند، ولى مؤمنان از آن بیمناکند و مى دانند حق است» (شورى/17و18). سپس در آیه مورد بحث به آنها چنین پاسخ مى گوید: بگو اى پیامبر آگاهى بر این موضوع تنها نزد خداست و هیچکس جز او از این موضوع آگاه نیست «قل إنما علمها عند الله؛ (احزاب/63). حتى پیامبران مرسل و فرشتگان مقرب نیز از آن بیخبرند. و به دنبال آن مى افزاید: «و ما یدریک لعل الساعة تکون قریبا؛ چه مى دانى؟ شاید قیام قیامت نزدیک باشد» (احزاب/63). بنا بر این همیشه براى استقبال از قیام قیامت باید آماده بود و اصولا فلسفه مخفى بودنش همین است که هیچکس خویش را در امان نبیند و قیامت را دور نپندارد، و خود را از عذاب و مجازات الهى بر کنار نداند. سپس به تهدید کافران و گوشه اى از مجازات دردناک آنها پرداخته، مى فرماید: «إن الله لعن الکافرین و أعد لهم سعیرا؛ خداوند کافران را از رحمت خود دور ساخته و براى آنان آتش سوزاننده اى فراهم کرده است» (احزاب/64). «خالدین فیها أبدا لا یجدون ولیا و لا نصیرا؛ آنها جاودانه در این آتش سوزان خواهند ماند و سرپرست و یاورى نخواهند یافت» (احزاب/65).
همچنین در سوره شورى می فرماید: «و الذین یحاجون فی الله من بعد ما استجیب له حجتهم داحضة عند ربهم و علیهم غضب و لهم عذاب شدید * الله الذی أنزل الکتاب بالحق و المیزان و ما یدریک لعل الساعة قریب * یستعجل بها الذین لا یؤمنون بها و الذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون أنها الحق ألا إن الذین یمارون فی الساعة لفی ضلال بعید؛ آنها که درباره خدا بعد از پذیرفتن دعوت او، محاجه مى کنند دلیل آنها نزد پروردگارشان باطل و بى اساس است و غضب بر آنها است و عذاب شدید از آن آنها. خداوند کسى است که کتاب را به حق نازل کرد و میزان (سنجش حق و باطل) را، اما تو چه مى دانى شاید ساعت قیام قیامت نزدیک باشد. آنها که به قیامت ایمان ندارند درباره آن شتاب مى کنند، ولى آنها که ایمان آورده اند پیوسته با خوف و هراس مراقب آن هستند، و مى دانند آن حق است آگاه باشید آنها که در قیامت تردید مى کنند در گمراهى عمیقى هستند» (شوری/16-17-18).
از آنجا که نتیجه همه اعمال، مخصوصا بروز و ظهور کامل حق و عدالت و میزان در قیامت است در پایان آیه مى گوید: تو چه مى دانى شاید ساعت قیام رستاخیز نزدیک باشد؟! (و ما یدریک لعل الساعة قریب). همان قیامتى که وقتى برپا شود همگان در دادگاه عدلش حضور مى یابند، و در برابر میزان سنجشى که حتى به اندازه سنگینى یک دانه خردل و کوچکتر از آن را دقیقا مى سنجند قرار مى گیرند. سپس به موضع گیرى کفار و مؤمنان در برابر آن، پرداخته مى گوید: آنها که به قیامت ایمان ندارند درباره آن شتاب مى کنند، و مى گویند این قیامت کى خواهد آمد؟! آنها هرگز به خاطر عشق به قیامت و رسیدن به لقاى محبوب، این سخن را نمى گویند، بلکه از روى استهزاء و مسخره و انکار چنین تقاضایى دارند، و اگر مى دانستند قیامت بر سر آنها چه مى آورد هرگز چنین تقاضایى نداشتند. ولى آنها که ایمان آورده اند پیوسته با خوف و هراس مراقب آن هستند، و مى دانند پیوسته آن حق است و خواهد آمد (و الذین آمنوا مشفقون منها و یعلمون أنها الحق).
البته لحظه قیام قیامت بر همه پوشیده است، حتى بر پیامبران مرسل و فرشتگان مقرب خدا، تا هم وسیله تربیت مداوم باشد براى مؤمنان، و هم آزمون و اتمام حجتى براى منکران، ولى اصل وقوع آن جاى تردید نیست. و از اینجا روشن مى شود که ایمان به قیامت و دادگاه بزرگ عدل الهى مخصوصا با توجه به این معنى که هر لحظه احتمال وقوع آن مى رود چه تاثیر تربیتى عمیقى در مؤمنان دارد. و در پایان آیه به عنوان یک اعلام عمومى، مى فرماید: آگاه باشید کسانى که در قیامت تردید مى کنند و با لجاج و عناد در مورد آن به محاجه مى پردازند در گمراهى عمیقى هستند (ألا إن الذین یمارون فی الساعة لفی ضلال بعید). چرا که نظام این جهان خود دلیلى است بر اینکه مقدمه اى است بر جهان دیگر، که بدون آن، آفرینش این جهان، لغو و بى معنى است، نه با حکمت خداوند سازگار است و نه با عدالت او. تعبیر به ضلال بعید اشاره به این است که گاه انسان راه را گم مى کند اما چندان فاصله با آن ندارد، با مختصر تلاش و جستجو ممکن است راه را پیدا کند، اما گاه چنان فاصله او زیاد است که دیگر پیدا کردن راه براى او مشکل یا غیر ممکن است.
جالب توجه اینکه در حدیثى از پیامبر اسلام (ص) مى خوانیم: مردى با صداى بلند از رسول خدا (ص) در یکى از سفرها سؤال کرد و گفت: اى محمد! ... پیامبر نیز با صدایى بلند همچون صداى خودش فرمود: چه مى گویى؟ عرض کرد: «متى الساعة؟؛ روز قیامت کى خواهد بود»؟ پیامبر فرمود: «انها کائنة فما اعددت لها؟؛ قیامت خواهد آمد، براى آن چه تهیه کرده اى»؟ عرض کرد: «حب الله و رسوله!؛ سرمایه من محبت خدا و پیامبر او است». پیامبر فرمود: «انت مع من احببت؛ تو با کسى خواهى بود که او را دوست دارى»! (تفسیر مراغى جلد 25 صفحه 32).