کتاب مقتل الحسین ابومخنف

"مقتل الحسین" شامل دقیق ترین آگاهی ها از واقعه کربلا است. شرحی است از کشته شدن حضرت سیدالشهداء (ع)، امام سوم شیعیان و سایر شهداء کربلا و نیز سیاهکاری های بنی امیه که به وضوح، گفته شده است. نویسنده کتاب، لوط بن یحیی الازدی، مشهور به "ابومخنف" محدث و مورخ بزرگ قرن دوم هجری قمری. این کتاب به مناسبت نام مؤلف آن به «مقتل ابومخنف» معروف و مهم ترین کتاب اوست که موجب شهرت زیادش شد. او از نظر زمانی نزدیکترین افراد به حوادث عاشورا و واقعه کربلاست.

معرفی اجمالی نویسنده:
لوط بن یحیی الازدی، کنیه اش "ابومخنف" و مشهور به همین نام. تاریخ نگار و محدث بزرگ شیعه و از یاران امام جعفر صادق، امام ششم شیعیان (ع) که از آن حضرت روایت کرده و شاید بنا بر اقوالی، در خدمت آن حضرت شاگردی کرده و نیز از اخباریون قرن دوم هجری قمری. جد او "مخنف بن سلیم ازدی" از اصحاب حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) که در جنگ جمل علمدار قبیله «ازد» و در همان جنگ نیز کشته شد.
ابومخنف از خاندانی بزرگ و مشهور کوفه است که علی رغم شهرتش از زندگی و احوالاتش اطلاعی در دست نیست. سال تولد او را محققان بنابر حدس، سال 70 هـ ق، می دانند. وی به جمع آوری اخبار مربوط به حوادث تاریخی صدر اسلام پرداخت. اقدام او برای اینکار بعد از پیروزی "عباسیان" در سال 132 هـ ق است. او در رأس مکتب اخباریان عراق بود، اهتمام بسیاری در نقل رویدادهای عراق داشت و از همین رو آثار بسیار کمی در نقل حوادث کشورهایی مانند ایران، مصر و شام دارد. تألیفات زیادی در تواریخ و سیر و ملاحم و مغازی دارد که بنا به نظر اهل فن، نسبت به اخبار و فتوحات، اطلاعات او بر دیگران مقدم است. سال درگذشت او را "یاقوت حموی" 157 هـ ق می داند ولی نقل دیگری قبل از سال 170 هـ ق است. نکته قابل توجه اینکه گویند که متأسفانه کتاب «مقتل الحسین ابومخنف» در گذر زمانها مفقود شده و در دست نیست. ظاهرا کامل ترین متنی که اکنون در دست است در کتاب «تاریخ طبری» درج شده است، هرچند که ممکن است طبری بطور کامل همه مطالب را ذکر نکرده باشد ولی در هر صورت، مهم ترین مأخذ مستند نویسندگان بعدی درباره واقعه کربلا، همین است که بعدها مورد توجه سخت علمای شیعه واقع شد و به آن اعتماد دارند.

نکته مهمی که در کتاب ریحانة الادب است، اینکه این مقتلی که در دست است و در آخر جلد دهم کتاب بحارالانوار چاپ شده و به "ابومخنف" نسبت داده اند، از او نیست و معلوم هم نیست که چه کسی آن را نوشته است زیرا در مقایسه با "مقتل ابومخنف" که در کتاب طبری نقل شده، معلوم می شود که ابدا ربطی به یکدیگر ندارند (این موضوع در کتاب ریحانة الادب) گفته شده است. شک و تردیدهای درباره کتابهای مقتل منسوب به ابومخنف موجب شده تا روایت طبری در کتابش اهمیت بیشتری پیدا کند از همین رو، بعضی افراد آن منقولات را از تاریخ طبری جدا کرده و منتشر ساخته اند که برای اولین بار بنام «مقتل الحسین» به اهتمام حسن غفاری سال 1398 هـ ق، در قم چاپ شد. همین منقولات جدا شده بنام «وقعة الطف» سال 1367 هـ ش، در قم چاپ شد (محمدهادی یوسفی غروی).