باغ های بهشتی، یکی از نعمتهای مادی بهشت در قرآن

از نظر قرآن مجید معاد هم جنبه جسمانی دارد و هم جنبه روحانی، چرا که انسان در آن صحنه با جسم و روح حاضر می شود، و طبعا باید در هر دو جنبه غرق مواهب و برکات الهی گردد. آنها که نعمتهای بهشتی را همه معنوی و روحانی می پندارند، و آیاتی که دلالت بر نعمتهای جسمانی می کند همه را به زبان کنایه فرض می کنند، در حقیقت از این نکته غافلند که انحصار نعمتهای بهشتی به نعمتهای روحانی مفهومش نفی معاد جسمانی است که برخلاف صریح آیات قرآن است. و اصولا «جسم» و «روح» دو همزاد به هم پیوسته اند، همان گونه که در این جهان جدا از یکدیگر نمی توانستند  به تکامل ادامه دهند، در آن جهان نیز برای بهره گیری از مواهب الهی جدا از یکدیگر نمی توانند باشند (دقت کنید).

به هرحال نعمتهای جسمانی بهشت مانند نعمتهای معنوی بسیار متنوع، گسترده و جالب و دل انگیز است و قرآن روی آن بسیار تکیه کرده است تا از این طریق توجه همه انسانها را به اعمال و صفات و فضائلی که سرچشمه این مواهب است جلب کند (و می دانیم نوع بشر بیش از آنچه به نعمتهای روحانی می اندیشد توجه به مواهب  جسمانی دارد) و در عین حال فصل مهمی برای بیان نعمتهای معنوی و لذات روحانی بهشت گشوده است که اگر از نظر گستردگی بیان در حد نعمتهای مادی نیست ولی از نظر کیفیت و معنی، بسیار بر آن پیشی می گیرد. با این اشاره به قرآن باز می گردیم و شرح نمونه ای از این نعمتهای جسمانی را از لسان قرآن می شنویم:

باغهای بهشتی
از مجموع آیاتی که در این زمینه در قرآن آمده است به وضوح استفاده می شود که بهشت در مجموع به صورت باغهائی فوق العاده عالی و بی مانند است که اصولا قابل مقایسه با باغهای این جهان نیست، و آنچه در قرآن از آن ترسیم شده شبح کمرنگی است که برای ما ساکنان دنیا قابل درک می باشد، و گرنه حقیقت آن ماوراء درک ما است. در بیش از یکصد آیه از قرآن مجید از بهشت تعبیر به «جنات» (باغها) یا «جنت» (باغ) یا «جنتان» (دو باغ) شده است. در آیه 13 نساء می خوانیم: "و من یطع  الله و رسوله یدخله جنات تجری من تحتها الانهار" «هرکس اطاعت خدا و رسولش کند او را وارد باغهائی از بهشت می کند که نهرها از زیر درختانش جاری است»، و در آیه 221 بقره می خوانیم: "و الله یدعوا الی الجنه والمغفره باذنه" «خداوند دعوت به سوی باغ بهشت و آمرزش گناهان، به اذن و فرمانش می کند»، و در آیه 46 رحمان آمده "و لمن خاف مقام ربه جنتان" «برای کسی که از مقام پروردگارش خائف باشد، دو باغ بهشتی است».

این کلمات ( جنات، جنتان و جنه) از ماده «جن» (بر وزن فن) به معنی پوشانیدن  است، و به گفته راغب در مفردات به معنی پوشانیدن چیزی از حس است، و بر همین اساس مشتقات فراوانی دارد: «جنه» به معنی باغ است به خاطر اینکه زمینش زیر درختان پوشیده است، و یا به تعبیر دیگر زمینش با درختان پوشانیده شده است، ولی مقاییس اللغه می گوید: بهشت را از این جهت جنت می گویند که پاداشی است که امروز از اهل ایمان مستور است، ولی این معنی بعید به نظر می رسد زیرا باغهای  دنیا را نیز جنت می گویند، و این نیست مگر به خاطر پوشیده بودن زمینهایش  به وسیله درختان (دقت کنید).

و نیز«جنین» به بچه ای گفته می شود که در شکم مادر از نظرها پوشیده است. «جنان» (بر وزن امان) به قلب گفته می شود چرا که در سینه از نظر پوشیده است. «مجن» (بکسر میم و فتح جیم و تشدید نون) به معنی سیر است و به گفته مقاییس اللغه به هر وسیله دفاعی در جنگ جنه (بضم جیم) گفته می شود، در مقابل «سلاح» که جنبه تهاجمی دارد. «جن» و «جان» به موجود زنده ای گفته می شود که از نظرها پنهان است. به مارهای عظیم یا مارهای خانگی، جن و جان نیز گفته می شود و این به خاطر تشبیه آنها به «جن» است (چون تصور عامه این بوده که جن موجود مخفی خطرناکی است، این مارها نیز چنین هستند). به استخوانهای سینه نیز «جناجن» گفته می شود (شاید از این جهت که سپری برای حفظ قلب  محسوب می شود).  «جنون» به معنی دیوانگی است به خاطر پوشانده شدن عقل و هوش. «جنون اللیل» و «جنان اللیل» به معنی پوششی است که تاریکی شب بر همه چیز می افکند. به هرحال آنچه در اینجا برای ما مورد توجه است، این است که باغهای بهشت باغهائی است بسیار پردرخت به گونه ای که زمینهای آن در زیر درختان پوشانده شده است. در دهها آیه از قرآن مجید، بعد از ذکر «جنات» (باغهای بهشتی) جمله "تجری من تحتها الانهار" آمده است که نشان می دهد باغهای بهشتی دائما آب از کناز درختانش می گذرد، و یا با تعبیر دیگر شاخه های درختانش بر آبها سایه افکنده، و آبها زیر آن قرار گرفته است (دقت کنید).

این به خاطر آن است که اولا آب و درخت وقتی در کنار هم باشد منظره فوق العاده جالبی دارد، گوئی هر کدام بدون دیگری ناقص است و کمبود در آن احساس می شود ثانیا طراوت همیشه مخصوص باغها و درختانی است که آب مرتبا از کنار آن عبور می کند، اما درختانی که آب دائم ندارند و گهگاه ازخارج، آب برای آبها می آورند آن طراوت و شادابی و سرسبزی را ندارند. اصولا حیات و زندگی درخت با آب است، و باید این مایه حیات همیشه درکنار آن باشد. جالب اینکه در روایتی آمده است: "ان انهار الجنه لیست فی اخادید، انما  تجری علی سطح الجنه منضبطه بالقدره حیث شاء اهلها!" «نهرهای بهشت در شکافها و گودیها جریان ندارد، بلکه همه آنها روی سطح زمین قرار گرفته و به قدرت پروردگار به هرسو که اهل بهشت اراده کنند جریان پیدا می کند»!

عجیبتر اینکه نه تنها درختان بهشتی نهرهایی از زیر آنها عبور می کند، بلکه از بعضی آیات مختلف استفاده می شود که غرفه های بهشتی نیز روی نهرها بنا شده است و نهرها از زیر آنها جاری است! چنانکه در آیه 58 عنکبوت می خوانیم: "والذین امنوا و عملوا الصالحات لنبوئنهم من الجنه غرفا تجری من تحتها الانهار" «کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند آنها را در غرفه هائی از بهشت جای می دهیم که نهرها در زیر آن جاری است»! همین مضمون در آیه 20 سوره مبارکه زمر نیز آمده است.