ظروف و جام ها، یکی از نعمتهای مادی بهشت در قرآن

از نظر قرآن مجید معاد هم جنبه جسمانی دارد و هم جنبه روحانی، چرا که انسان در آن صحنه با جسم و روح حاضر می شود، و طبعا باید در هر دو جنبه غرق مواهب و برکات الهی گردد. آنها که نعمتهای بهشتی را همه معنوی و روحانی می پندارند، و آیاتی که دلالت بر نعمتهای جسمانی می کند همه را به زبان کنایه فرض می کنند، در حقیقت از این نکته غافلند که انحصار نعمتهای بهشتی به نعمتهای روحانی مفهومش نفی معاد جسمانی است که برخلاف صریح آیات قرآن است. و اصولا «جسم» و «روح» دو همزاد به هم پیوسته اند، همان گونه که در این جهان جدا از یکدیگر نمی توانستند  به تکامل ادامه دهند، در آن جهان نیز برای بهره گیری از مواهب الهی جدا از یکدیگر نمی توانند باشند(دقت کنید).

به هرحال نعمتهای جسمانی بهشت مانند نعمتهای معنوی بسیار متنوع، گسترده و جالب و دل انگیز است و قرآن روی آن بسیار تکیه کرده است تا از این طریق توجه همه انسانها را به اعمال و صفات و فضائلی که سرچشمه این مواهب است جلب کند (و می دانیم نوع بشر بیش از آنچه به نعمتهای روحانی می اندیشد توجه به مواهب  جسمانی دارد) و در عین حال فصل مهمی برای بیان نعمتهای معنوی و لذات روحانی بهشت گشوده است که اگر از نظر گستردگی بیان در حد نعمتهای مادی نیست ولی از نظر کیفیت و معنی، بسیار بر آن پیشی می گیرد. با این اشاره به قرآن باز می گردیم و شرح نمونه ای از این نعمتهای جسمانی را از لسان قرآن می شنویم:

ظروف و جامها
بدون شک، منظور اصلی در مورد غذا و نوشیدنیها خود آنها است، نه ظرفها، ولی تردیدی نیست که همیشه کیفیت عرضه غذا و چگونگی ظروف تاثیر عمیقی در لذتبخش بودن غذا و نوشیدنیها می بخشد، و بسیار می شود که لذت حاصل از آن را چند برابر می کند، به همین دلیل قرآن مجید در آیات متعددی روی ظرفهای زیبای بهشتی اعم از ظروف غذا یا شراب طهور نیز تکیه نموده، و ترسیم جالبی از آنها در عبارات کوتاه و پرمعنی ارائه کرده است، مسلما اینها شبحی از وضع آنجا را از دور به ما نشان می دهند وگرنه همه چیز در آنجا مافوق تصور ما است!. به هرحال در یکجا می فرماید: "یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اکواب" «غذاهای بهشتی و شرابهای طهور در ظرفهائی از طلا و جامهائی(طلائی) گرداگرد آنها می گردانند» (زخرف/71).

«صحاف» جمع «صحفه» (بر وزن صفحه) به معنی ظرفهای بزرگ و وسیع است (زیرا این ماده در اصل به معنی گستردن است). «اکواب» جمع «کوب» (بر وزن قوم) به معنی قدحی است که دسته نداشته باشد ( معانی دیگر برای آن ذکر کرده اند ولی مشهور همان است که گفته شد). گرچه توصیف به «ذهب» (طلا) تنها در مورد ظرفهای غذا ذکر شده، ولی عطف جامها و قدحها بر آن نشان می دهد که آنها نیز از طلا است. و در جای دیگر می فرماید: "باکواب و اباریق و کاس من معین" «خدمتکاران بهشتی گرداگرد آنها می گردند با قدحها، کوزه ها و جامهائی از نهرهای جاری بهشتی و شراب طهور» (واقعه/18).

«اباریق» جمع «ابریق» بنا به تصریح به معنی ارباب در اصل از ریشه فارسی «آبریز» گرفته شده، و به معنی ظرفی است که دارای دسته و لوله برای ریزش مایعات است. «جوالیقی» در «المعرب من الکلام الاعجمی» می گوید: این واژه در فارسی یا به معنی راه عبور از آب است، یا ریزش آب، و بعضی تصریح کرده اند که این  واژه از ماده «برق» که عربی است گرفته نشده است، بنابراین آنچه در تفسیر مجمع البیان و قرطبی در ذیل همین آیه آمده نامگذاری «ابریق» به این نام به خاطر درخشندگی و برق آن است صحیح نیست.

«کأس» به معنی جام لبریز از نوشابه است. بعضی از مفسران گفته اند همان گونه که مایعات و شرابهای دنیا را نخست در ظرفهای بزرگ می ریزند و بعد کوزه ها یا ابریقها از آن برمی دارند، و سرانجام در جام می ریزند، همین سلسله مراتب در شراب طهور بهشتی نیز در آیه ملحوظ شده است که نخست «اکواب» را می گوید و سپس «اباریق» و بعد «کاس» را.

در اشعار شعرای قدیم نیز از این موضوع تعبیر به «قدح» و «صراحی» و «ساغر» شده است. این نکته نیز قابل توجه است که جنس ظرفهای بهشتی طبق آیات قرآن مختلف می باشد بعضی از «طلا» که قبلا به آن اشاره شد و بعضی از «نقره» و بعضی از «بلور» است، می فرماید: "و یطاف علیه بانیه من فضه و اکواب کانت قواریرا" «و در گرداگرد آنها ظرفهائی از نقره و قدحهای بلورین می گردانند (مملو از بهترین غذاها  و نوشیدنیها)» (دهر/ 15). و عجب اینکه بلافاصله می افزاید: "قواریر من فضه قدروها تقدیرا" «ظرفهای بلورینی از نقره! که آنها را به اندازه لزوم آماده کرده اند» و این از ویژگیهای بهشت است، چرا که در دنیا ظرف بلورینی که از نقره ساخته شده باشد وجود ندارد، بلور را از سنگهای مخصوص شیشه می سازند، درحالی که نقره یکی از فلزات است، ولی جای تعجب نیست که خداوند نوعی از نقره شفاف بیافریند، چنانکه در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: "ینفذ البصر فی فضه الجنه کما ینفذ فی الزجاج!" «نور چشم در نقره بهشتی نفوذ می کند آن گونه که در شیشه و بلور دنیا»!

اینها دلیل بر آن است که همه چیز در جهان دیگر در سطحی بالاتر و والاتر از این جهان قرار دارد. به هرحال همان گونه که در آغاز گفتیم ظرفهای بهشتی آنچنان جالب و زیبا است که لذت مأکول و مشروب بهشتی را برای بهشتیان چندین برابر می کند.