اهمیت وفای به عهد در آیات و روایات

وفای به عهد و پیمان یکی از فرائض و از جمله آداب معاشرت و حسن سلوک با مردم بشمار می رود. در قرآن مجید و روایات اسلامی به این امر فوق العاده اهمیت داده شده که برخی از آیات و روایات را یادآور می شویم.

وفای به عهد در قرآن

وفای به عهد علامت ایمان

قرآن مجید یکی از ویژگیها و خصوصیات افراد با ایمان را وفای به عهد می داند و می فرماید: «و الذین هم لأماناتهم و عهدهم راعون» (سوره مومنون آیه 8، سوره معارج آیه 32)، مومنان آنهایی هستند که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند.

نشانه نیکوکاران

در جای دیگر، قرآن مجید وفای عهد را نشانه نیکوکار دانسته و می فرماید: «و المومون بعهدهم إذا عاهدوا » (سوره بقره/ آیه 177)، نیکوکاران کسانی هستند که به عهد خود ]هنگامی که عهد بستند[ وفا می کنند.

اسماعیل صادق الوعد

در اهمیت وفای به عهد همین بس که خدای متعال آنگاه که می خواهد از حضرت اسماعیل به عظمت نام ببرد "وفی به عهد" را به عنوان  یکی از اوصاف برجسته او یادآور می شود و می فرماید: «واذکر فی  الکتابی إسماعیل إنه کان صادق الوعد و کان رسولا نبیا» (سوره مریم/ آیه 54)، در کتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد کن که او در وعده هایش صادق، و رسول و پیامبر بزرگی بود.

جالب آن که در این آیه وفای به عهد را پیش از مقام نبوت و رسالت می آورد، گویی که صدق وعد پایه نبوت است. به هرحال، قرآن مجید درباره وفای به عهد زیاد سفارش کرده و می فرماید:«أوفوا بالعهد إن العهد  کان مسئوولا» (سوره اسراء/ آیه 34)، به عهد خود وفا کنید که از عهد سوال می شود،

اهمیت وفای به عهد در روایات

در روایات نیز به وفای به عهد و پیمان توصیه زیادی شده است که توجه شما را به پاره ای از آن روایات جلب می کنیم.

وفای به عهد از ویژگی های مومنان

رسول گرامی صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «من کان یومن بالله والیوم الاخر فلیف إذا وعد»، آنکس که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به وعده خود وفا کند.

حضرت علی علیه السلام فرمود: «إن الوفاء بالعهد من علامات أهل الدین»، وفای به عهد از نشانه های مردم متدین است.

در حدیث دیگری رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «لا دین لمن لا عهد له»، کسی که پایبند به پیمان خود نباشد دین ندارد.

خلف وعده، علامت نفاق

در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل شده است که فرمود: «ایه المنافق ثلاث إذا حدث کذب و إذا و عد أخلف و إذا ائتمن خان»، نشانه منافق سه چیز است: دروغ گویی، پیمان شکنی، و خیانت در امانت.

وفای به عهد همانند نذر است

هشام بن سالم می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «عده المومن أخاه نذر لاکفاره  فمن أخلف فبخلف الله بدا و لمقته  تعرض و ذلک قوله: « یا أیها الذین آمنوا لم ما تقولون ما لا تفعلون کبر مقتا  عندالله أن تقولوا ما لا تفعلون؟»، وعده ای که مومن به برادر دینی خود می دهد نوعی نذر است که وفا کردن به آن لازم است جز این که کفاره ندارد و هرکس از وعده ای که داده است تخلف کند با خدا مخالفت کرده و خود را در معرض خشم  پروردگار قرار داده و این همان است که قرآن می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید؟»

خلف وعده، موجب خشم خدا است

امیرمومنان علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر فرمود: «إیاک....أن تعدهم فتتبع موعــدک بخلفک...والخلف یوجب المقت عندالله و الناس قال الله تعالی « کبر مقتا عندالله أن تقولوا ما لا تفعلون»، بپزهیز از این که به مردم وعده بدهی و تخلف کنی...زیرا ] تخلف از وعده[ موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، چنان که قرآن می فرماید: «نزد خدا بسیار خشم آور است که بگویید چیزی را که به آن عمل نمی کنید».

وفای به عهد از حقوق ایمانی است

امام صادق علیه السلام فرمود: «المومن أخوا المومن عینه  و دلیله لا یخونه و لا یظلمه و لا یغشه و لا یعده عده فیخلفه»، مومن برادر مومن و مانند چشم و راهنمای اوست، به او خیانت نمی کند و ستم روا نمی دارد و او را فریب نمی دهد و به او وعده ای نمیدهد که تخلف کند.

تذکر لازم

همانگونه که از آیات و روایات استفاده می شود مسأله وفای به عهد از مسائل مهم و  اساسی بشمار می رود که در دین مقدس اسلام مورد کمال عنایت قرار گرفته است، زیرا اگر بنا باشد به این مسأله اساسی توجه نشود زندگی مردم متلاشی خواهد شد و در اثر بی نظمی و هرج و مرج مردم از یکدیگر سلب اعتماد خواهند کرد و در نتیجه زیر بنای روابط اجتماعی سست می شود. از این رو اسلام آنقدر به وفای به عهد اهمیت می دهد که حتی در مورد دشمن و کسی که از نظر عقیده و مسلک و هدف با انسان توافق ندارد وفای به عهد و پیمان را لازم می شمرد.

امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز است که خداوند به هیچکس اجازه تخلف از آن را نداده است: ادای امانت در مورد هرکس خواه نیکوکار باشد یا بدکار، و وفای به عهد درباره هرکس خواه نیکوکار باشد یا بدکار، و نیکی به پدر و مادر خواه نیکوکار باشند یا بدکار.
امیرمومنان علیه السلام به مالک اشتر فرمان داد که اگر به دشمن خود هم وعده ای داده ای باید به پیمان خود وفا کنی، آن جا که فرمود: ارزش خون مسلمانان با یکدیگر برابر است و امانی که کوچکترین فرد آنها می دهد برای همه شان محترم است و آنها در مقابل بیگانگان به هم پیوسته و دارای قدرت متشکل و فشرده اند. 

امان دادن پیامبر و وفای به آن در جبهه جنگ

یکی از دشمنان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در جبهه جنگ از آن حضرت امان خواست و آن بزرگوار به او امان داد. توضیح این که مسلمانان در جنگ خیبر برای تصرف آخرین دژی که انبار کالا و اموال یهودیان بود و به همین جهت از آن محافظت بیشتری می شد و دشمن مقاومت می کرد، به زحمت افتادند تا این که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم دستور داد قلعه را محاصره کنند. یکی از یهودیان خدمت پیامبر آمد و عرض کرد: اگر بدانم جان و مال و فرزندانم در امان هستند راه تسخیر این سنگر را به شما نشان می دهم. حضرت فرمود: تو در امان هستی. گفت دستور دهید این جا را حفر کنند  تا به راهی که آب آشامیدنی مردم از آن تأمین می شود دست یابید؛ آن گاه آب را به روی مردم بیندید تا وادار به تسلیم شوند. پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: تو در امان هستی اما من چنین کاری نمی کنم تا این که خداوند ما را از راه دیگری بر دشمن پیروز کند.

به هرحال، پایبند بودن به تعهدات ( با دوست و دشمن) از مهمترین پایه های نظام اجتماعی بشر است که باید انسان به وعده خود وفا کند و وفای به عهد تا آن حد از نظر اسلام اهمیت دارد که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: نزدیکترین افراد روز قیامت نسبت به من کسانی هستند که در سخن راستگوتر، در ادای امانت کوشاتر و در عهد و پیمان از یکدیگر باوفاتر باشند.

ارزیابی قدرت هنگام تعهد

بخاطر اهمیت فوق العاده ای که وفای به عهد دارد در تعلیمات اسلامی آمده است هرکس بخواهد به دیگری وعده ای بدهد باید در موقع دادن تعهد، قدرت خود را ارزیابی کند که آیا می تواند به وعده ای که می دهد وفا کند یا نه، در صورتی که توانایی ندارد وعده ندهد.

امیرمومنان علیه السلام فرمود: چیزی را که از وفا کردن به آن عاجزی وعده مکن.

و فرمود: چیزی را که یقین به وفای آن نداری وعده مده.