دعوت به بخل

پیشرفت آیین اسلام علاوه بر قدرت منطق، در گرو جهاد با جان و مال بود، گروهی از سران یهود و در رأس آنان حی بن اخطب با انصار تماس گرفتند و گفتند: از انفال مال خودداری کنید و ما از فقر سیاه بر شما خائف هستیم، وحی الهی سخن آنان را نقل می نماید: «الذین یبخلون و یأمرون الناس بالبخل؛ آنها کسانى هستند که نه تنها خودشان از نیکى کردن به مردم، بخل مى ورزند، بلکه دیگران را نیز به آن دعوت مى کنند.» (نساء/ 37)
منظور در این جمله این نیست که فقط با زبان به مردم مى گویند بخل بورزید، بلکه با روشن عملى خود مردم را به بخل وادار مى سازند، حال چه اینکه به زبان هم دعوت بکنند، و یا سکوت نمایند، چون این طایفه همواره داراى ثروت و اموالند، و طبیعتا مردم به کاخ و زندگى آنها تقرب مى جویند، و از دیدن زرق و برق زندگى آنها حالت خضوع و دلدادگى پیدا مى کنند، چون طمع طبیعت بشر است، پس عمل افراد بخیل خود دعوت کننده مردم به بخل است، به بخل امر مى کند، و از انفاق منع مى نماید، و مثل این است که با زبان امر و منع کنند.
علاوه بر این سعى دارند آنچه را که خدا به آنها مرحمت کرده، مخفى کنند، مبادا افراد اجتماع از آنها توقعى پیدا کنند «و یکتمون ما آتاهم الله من فضله؛ آنچه را خداوند از فضل خويش بدانها ارزانى داشته پوشيده مى‏ دارند.» (نساء/ 37)
اینکه فرمود: «آنچه خدا از فضل خود به ایشان داده را کتمان مى کنند» از این بابت است که افراد بخیل وقتى به مواردى که جاى انفاق است بر مى خورند تظاهر به فقر مى کنند چون از سؤال مردم و درخواست کمکشان سخت ناراحت مى شوند، و از سوى دیگر مى ترسند اگر از دادن مال، خوددارى کنند، مردم خونشان را بریزند، و یا آرامش زندگیشان را سلب کنند، براى اینکه مردم متوجه ثروت و اموال آنان نشوند، لباس پاره مى پوشند، و غذاى نامطلوب مى خورند.
سپس سرانجام و عاقبت کار آنها را چنین بیان مى کند که ما براى کافران عذاب خوار کننده اى مهیا ساخته ایم «و أعتدنا للکافرین عذابا مهینا؛ براى كافران عذابى خواركننده آماده كرده ‏ايم.» (نساء/ 37) شاید سر این تعبیر آن باشد که "بخل" غالبا از کفر سرچشمه مى گیرد، زیرا افراد بخیل، در واقع ایمان کامل به مواهب بى پایان پروردگار و وعده هاى او نسبت به نیکوکاران ندارند، فکر مى کنند کمک به دیگران آنها را بیچاره خواهد کرد. و اینکه مى گوید: عذاب آنها خوار کننده است براى این است که جزاى "تکبر" و "خود برتربینى" را از این راه ببینند.
ضمنا باید توجه داشت که بخل منحصر به امور مالى نیست، بلکه گرفتگى در هر نوع موهبت الهى را شامل مى شود، بسیارند کسانى که در امور مالى بخیل نیستند ولى در علم و دانش و مسائل دیگرى از این قبیل بخل مى ورزند! مطابق صریح قرآن، آنان نه تنها در انفاق مال بخل می ورزیدند، بلکه در ارائه ی تورات و بیان حقایق روشن آن، نیز بخل می کردند.