میرزامهدی آشتیانی

تولد و تحصیل

مهدی مدرس آشتیانی در سال 1306 هجری در شهر تهران متولد گردید. پس از گذشت پنج سال از سن، موفق به تلاوت كلام الله مجید و اشتغال به تحصیل علوم ادبیه و عقله و نقلیه در خدمت والد ماجد و نزد اساتید دیگر پرداخت. میرزامهدی آشتیانی تا سن پانزده در دروس ریاضی و طب و ادبیات و فقه و اصول به درجه بالایی رسیده، اجازات متعددی از اساتید گرفت، اما طلب و جد او برای تحصیل علم فروكش نكرد و تا سال 1327 در حوزه ی فلسفی تهران نزد اساتید بزرگی همچون آقامیرزا شهاب نیریزی و آقامیرزا هاشم اشكوری و آقامیرزا حسن كرمانشاهی به تحصیل حكمت و عرفان پرداخت و پس از آن در سن بیست و یك سالگی به عتبات عالیات مشرف و مدت قلیلی در حوزه درس مرحوم آیت الله خراسانی حضور به هم رسانید، ولی به واسطه ی ابتلا به امراض حاره موفق به توقف در آن ناحیه مقدسه نشده به سمت ایران مسافرت نموده. پس از چندی مجددا به عتبات مباركه مسافرت كرده در خدمت آقای فیروزآبادی و آقا نائینی و آقا ضیاء عراقی و آیت الله آقای اصفهانی مشغول و همه آن بزرگواران اجازات متعدده مرحمت فرموده، مدت یك سال در نجف اشرف مقیم و به تدریس علوم عقلیه و نقلیه مشغول بود.
علامه حكیم آقا میرزا مهدی قبل از مسافرت به عتبات سفری به بخارا كرد و یك سال در آنجا اقامت گزیده به تدریس مشغول بود. در این سفر با درویشی برخورد می نماید و آن پیر از جناب میرزا می خواهد كه در بخار تردوی بماند و به سیرش ادامه دهد ولی جناب میرزا مهدی عذر می آورد كه باید به ملاقات پدر به تهران بیاید و آن درویش می گوید كه اگر بازگردی پدر را نخواهی دید و نه مرا دیگر پیدا خواهی كرد.
مرحوم محمدرضا ربانی تربتی از شاگردان میرزامهدی آشتیانی می گفت: استاد آقا میرزامهدی آشتیانی علم موسیقی می دانستند و به ما یاد ندادند و كسی هم نمی دانست كه ایشان این علم را دارند، به طوری كه می گفتند من می دانم چگونه فارابی در مجلس سیف الدوله آن چوبها را به صدا درآورد كه همه به یك باره خندیدند و یك بار دیگر گریستند و به بنده فرمودند كه چون شما آشنا به نغمات و علاقمند هستید از حكمت و عرفان می مانید و لذا این علم را به ما نیاموخت. فرزند استاد مهدی آشتیانی می گوید: «می دانید كه مرحوم پدرم از بدو تأسیس عدلیه به دست علی اكبر داور، به عنوان مستشار دیوان عالی كشور دعوت به همكاری شد و از داوران دیوان تمییز بود. شاه می خواست كافه شهرداری (كه امروز محل تئاتر شهر و پارك دانشجو در تهران است )، متری یك تومان از جوانی كه نماینده ی خانواده اش بود، بخرد و آن جوان می گفت كمتر از متری 100 تومان نمی دهم. رضاشاه برای حفظ ظاهر به عنوان حكمیت، این امر را به دادگستری احاله داد. پدرم حكم شاه بود و دكتر سیاسی، رئیس دانشكده حقوق، حكم آن پسر جوان. پدرم شاه را محكوم كرد و داور هم پدرم را! این مطلب را هم به شما بگوییم كه تنها كسی كه با لباس روحانیت در دادگستری حضور می یافت و اجازه داشت تا عمامه بر سر بگذار، پدر من بود و این را هم البته شاه، پس از پیش آمد حكمیت با آن جوان، موافقت كرده بود كه تنها ایشان با لباس در محاكم حضور یابند.»
«آقامیرزامهدی - اعلی ا... مقاله - بزرگترین حكما و عرفای قرن ماست و سالیان متمادی است كه در مدرسه ی سپهسالار قدیم بعد از رحلت استاد الاساتید آقا میرزا حسن كرمانشاهی مدرس رسمی مدرسه ذكر شده. كه مطابق وقف نامه، مدرس این مدرسه باید ماهر در عقلیات و ناظر در شرعیات باشد.»
آقا میرزا مهدی به جز ادوار كوتاهی تدریس در حوزه قم و حوزه مشهد به مدت 35 سال در حوزه ی فلسفی - عرفانی تهران مشغول به تدریس بوده است. وی از حافظه ای حیرت آور و بیانی فصیح برخوردار و در سرعت انتقال كم نظیر بود. تمهیدالقواعد ابن تركه و شرح فصوص قیصری و مفاتح قونوی را بارها تدریس كرده بود. آن متأله بزرگ چندین سال قبل از سال 1300 ش. تا سال 1322 روزی سه ساعت و گاهی چهار ساعت (دو ساعت قبل از ظهر و دو ساعت بعدازظهر) تدریس داشت و به ندرت درس او تعطیل می شد.

استاد و اصحاب تفكیك
آقا میرزامهدی مدتی هم به مشهد مقدس مشرف شده تا به جای دایی خود مرحوم آقاحاج شیخ مرتضی آشتیانی كه سالها در مشهد مقیم بود تدریس نمایند. در مدتی كه حكیم متأله حضور داشته اند اصحاب مكتب تفكیك از ایشان تقاضای درس عرفان می كنند، چنان كه استاد صدوقی سها به نقل از جناب استاد نورانی آوردند كه «این درس به حدود شش ماه دوام یافت و حضار آن عبارت می بودند از جناب آقا میرزامهدی اصفهانی، آقا شیخ غلامحسین محامی بادكوبه و آقاشیخ محمود حلبی و آقاشیخ علی اكبر نوغانی و من.»

آثار استاد
1- اساس التوحید شامل مباحث عالی در قاعده الواحد و مطالب منحصر به فردی كه با بیانی اعجاب انگیز تقریر یافته و نگارش آن به عهده شاگرد خاصش آقا محمدرضا ربانی تربتی بوده است. چاپ منقح و پاكیزه ای از آن به همت استاد حكیم متأله آقا سید جلال الدین آشتیانی انجام شده است.
2-ترجمه اسفار آقا میرزامهدی به تقاضا ذكاءالملك فروغی به ترجمه اسفار اقدام فرموده و تا اواخر عمر بدین كار مشغول بوده است.
3- ترجمه اشارات
4- تعلیقات اسفار
5- تعلیقات اشارات
6- تعلیقات شفاء
7-شرح منظومه حاجی ملاهادی سبزواری كه به همت آقای دكتر مهدی محقق و پرفسور ایزوتسو به چاپ رسیده است.
8- تعلیقات فصوص الحكم محی الدین عربی
9- رساله در اثبات معاد جسمانی
10- تعلیقات مصباح الانس قاضی حمزه فناری
11- رساله در جبر و تفویض
12- رساله در حقیقت كتاب و میزان به مذاق عرفا
13- رساله در شق القمر
14- رساله در وحدت وجود شامل چهل و هشت قول در وحدت و توحید
15- رساله در معاد جسمانی
16- شرح تحفة الحكیم آقا شیخ محمدحسین اصفهانی مشهور به كمپانی تا وجود ذهنی
17-شرح حدیث عمران صابی كه جدای از مطالبی است كه در اساس التوحید شرح داده اند.
استاد میرزامهدی آشتیانی پس از سالیان درازی تلاش و كوشش بی وقفه در شرح و نشر حكمت و عرفان و سایر علوم طبیعی و ریاضی و تربیت شاگردان بسیار در روز پنجشنبه نهم شعبان 1372 هجری قمری برابر با سوم اردیبهشت 1332 به دیار یار پیوست در قم در قبة العلماء به خاك سپرده شد.