چگونگی پیدایش مذهب ارتدکس در مسیحیت

ارتدکس

این فرقه قریب هزار سال پیش پدید آمد و از نظر عقیدتی با فرقه كاتولیك اختلاف چندانی ندارد. در تاریخ مسیحیت اولین تجزیه و تقسیم مهم با تشكیل كلیسای ارتدکس آغاز شد. مسیحیانی كه به نام پیروان مسیحی ارتدكس شناخته شدند و مسیحیت شرقی را به وجود آوردند، آن گروه از مسیحیانی هستند كه بر اثر اختلاف عقیدتی به تدریج از كلیسای كاتولیك روم جدا شدند و در اواسط قرن یازدهم میلادی به طور نهائی كناره گیری كردند. علت این جدائی اختلاف بین روم بیزانس غربی و روم شرقی بود. بنابر این در قرن 15 میلادی پس از تجزیه امپراطوری روم به روم شرقی و غربی و وجود دو پایتخت رم و قسطنطنیه، در تشكیلات كلیسای كاتولیك نیز تجزیه حاصل آمد. كلیسای شرق كه ارتدکس نام گرفت، از كلیسای كاتولیك روم جدا شد.

پیدایش ارتدکس

واژه ارتدكس (Orthodox) از دو كلمه یونانی «Ortos» به معنای «درست» و «doxa» به معنای «عقیده» تركیب شده است; بنابراین این واژه را می توان «راست دین» یا «درست عقیده» ترجمه كرد. پیدایش فرقه ارتدكس قبل از آن كه ریشه اعتقادی داشته باشد، منشأ جغرافیایی داشته و حاكی از جدایی است. مهمترین جدایی در تاریخ مسیحیت در اواخر قرن پنجم میلادی، هنگام تجزیه روم به بخش شرقی و غربی، پیش آمد. كلیسای رم مركز بخش غربی مسیحیت بود و معتقد بود كه باید رهبری تمام اسقف های جهان را بر عهده داشته باشد; چون اعتبار خود را از «پطرس رسول» می گرفت. مسیحیت شرقی كه مهمترین كلیسای آن كلیسای قسطنطنیه بود، پنج مركز مهم مسیحیت، یعنی اورشلیم، انطاكیه، رم، اسكندریه و قسطنطنیه را از نظر اعتبار و اقتدار برابر می دانست.
كلیسای بخش غربی، كشورهای فرانسه، اسپانیا و برخی از كشورهای دیگر اروپایی را شامل می شد و بخش شرقی، علاوه بر یونان، برخی مناطق اروپای شرقی، كلدانیان، سریانیان، ارمنیان، مارونیان، حبشی ها و سایر اهالی شرق جهان مسیحیت را در بر می گرفت. كلیسای غرب را به دلیل این كه مركزش در ایتالیا بود و هم چنین زبان رایج در بخش غربی زبان لاتینی بود، «كلیسای لاتینی» می گفتند; كلیسای شرق را هم «كلیسای یونانی» می گفتند، چون یكی از مراكز مهم كلیسای شرق در یونان قرار داشت و زبان رایج در این بخش هم یونانی بود و به همین دلیل، كلیسای ارتدكس، ترجمه «یونانی» عهد عتیق را برگزید، در حالی كه در كلیسای غرب بر متن «لاتینی» كتاب مقدس (ترجمه «ولگانا») اصرار می شد.
امروزه مسیحیان روسیه، یونان، بلغارستان، صربستان، آلبانی، رومانی و پرو، كلیسای ارتدكسند. كلیساهای محلی كوچكتر، یعنی كلیسای سوریه، گریگوری ارمنی، قبطی (مصر) و اتیوپی هم منصوب به این شعبه از مسیحیت هستند كه تفاوت هایی جزئی در روش و عمل با یكدیگر دارند. مسیحیان ارمنی نیز از نظر عقیدتی ارتدوكس به شمار می روند. ارمنستان نخستین سرزمینی است كه مسیحیت را به عنوان دین رسمی خود پذیرفت و آن هنگامی بود كه پادشاه این سرزمین، به نام تیرداد دوم در سال 301، به دعوت گریگوری نوربخش، مسیحی شد. البته كلیسای ارمنی با كلیساهای كاتولیك و ارتدوكس متحد نیست و رهبر آن كلیسا كاتولیكوس (جاثلیق) شهر اچمیازین است.

عقاید پیروان كلیسای ارتدکس

برزخ، مفهوم بی آلایش، برائت از گمراهی و عدم امكان اشتباه پاپ را قبول ندارند، كشیشان این فرقه ازدواج می كنند، مراسم عبادی را به زبان منطقه ای و كشوری كه در آن زندگی می كنند، انجام می دهند و تقدیس و وحدت مؤمنان با دو قطعه نان معمولی و شراب اجرا می گردد. گویا این نخستین تجزیه در دین عیسی به حساب می آید. مبانی كلام مذهب ارتدکس محصول ذوق كلامی یونان است، چرا كه علما و متكلمان این مذهب، یونانی بودند. كلیسای ارتدکس در یونان گسترش زیادی پیدا كرد و بخشهائی از آسیای صغیر و اروپا و... را در برگرفت. كلیسای مزبور در روسیه نیز پایگاه داشت و نفوذ آن تا انقلاب 1917 میلادی و غلبه كمونیزم، ادامه داشت. پیروان این فرقه می كوشند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیه انجام دهند. آنان سنت گرا هستند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیه انجام دهند. آنان سنت گرا هستند و می كوشند تا عقاید سنتی و قدیمی خود را بدون هرگونه تغییر و اضافاتی، حفظ نمایند. آنان پاپ را عاری از اشتباه نمی دانند. پیروان كلیسای یونانی ارتدکس بالغ بر یك صد و بیست میلیون نفراند. رئیس روحانی این فرقه به طریق نامیده می شود و مشاورین مذهب را سن سینور می گویند. شكل كلیسای ارتدکس چهار گوش است و در دو سطح قرار دارد: قسمت مرتفع محل اولیای دین و به منزله آسمان است و قسمت پائین محل اجتماع پیروان است. مراسم دینی به زبان یونانی اجرا می شود و در كلیسای ارتدکس روس به زبان اسلاوی قدیم می باشد. فرائض دینی از سال 1274 میلادی در هفت مورد خلاصه شده است:
1- تعمید. 2- ادای شهادت. 3- مسح روغن مقدس. 4- تناول. 5- توبه. 6- مسح بیماران. 7- ازدواج.
كلیسای ارتدکس روسیه پس از انقلاب 1917 میلادی دچار سانحه شد و دولت كمونیستی كلیه اماكن مقدسه را پست و اموال كلیسای ارتدکس را مصادره نمود. در عین حال بلشویك ها نتوانستند به حیات مذهبی ارتدکس پایان دهند.

اختلافات كلیسای ارتدكس با كاتولیك

اختلاف كلیسای ارتدكس شرق و كاتولیك رومی از تقسیم بندی جغرافیایی و موضوع نسبتاً جزئی هم رتبه بودن اسقف اورشلیم و اسقف روم آغاز شد، اما كم كم به برخی مسائل اعتقادی و آموزه های مذهبی كشیده شد. می توان اختلافات عمده میان این دو فرقه را به شرح ذیل برشمرد:
1- «روح القدس» برای عمل كردن در مؤمنان از «پدر» صادر می شود. این متن اظهار نامه ایمان است كه مورد توافق كلیسای شرق و غرب بوده است; اما كاتولیك ها روح القدس را صادر از «پدر و پسر» می دانند و معتقدند برای صدور روح القدس خدای پدر و عیسای پسر با هم عمل می كنند.
2- ارتدكس ها برخلاف كاتولیك ها به «عصمت پاپ» و مقامات كلیسایی اعتقاد ندارند، بلكه معتقدند «كلیسای جامع» یعنی مجموعه مؤمنان مسیحی، جامعه ای مصون از خطاست. البته مصونیت جامعه كلیسایی را كاتولیك ها هم به رسمیت می شناسند، اما معتقدند كه این عصمت از طریق «معصومیت پاپ» اعمال می شود.
3- در كلیسای شرق، روحانیانی كه مقامی كمتر از اسقف دارند، مجاز به ازدواج هستند، ولی در كلیسای غرب كشیشان و روحانیون از میان افراد مجرد انتخاب می شوند و مجاز به ازدواج نیستند. هم چنین كشیشان در غرب باید صورت خود را بتراشند اما در شرق باید ریش نگاه دارند.
4- كلیسای كاتولیك برای مسئله «عصمت مریم» و «بكارت مریم تا پایان عمر» اهمیت ویژه ای قایلند، در حالی كه ارتدكس ها چنین اعتقادی ندارند. كلیسای غرب حضرت مریم (ع) را هم چون حضرت عیسی (ع)، مبرا از گناه اولیه می دانند، در حالی كه ارتدكس ها آن را ویژگی منحصر به حضرت عیسی (ع) می دانند.
5- منابع و مآخذ اصول اعتقادی ارتدكس، كتاب و سنت است، در حالی كه اصول عقاید كاتولیك، تعالیم رسمی كلیسا را نیز شامل می شود. سنت عبارت است از مجموع شعارها و اصول عقایدی كه از حواریون به دست آمده و آنها نیز آن را به طور شفاهی از خدا یا روح القدس دریافت كرده اند. و منظور از تعالیم كلیسا، مصوبات كلیسا و اعتقادنامه ها و شوراها و اظهارات پاپ در مسند و مقام پاپی خود است.
6- در هیچ كلیسایی عقیده به مؤثر بودن «رستاخیز حضرت عیسی» در امر «نجات» به اندازه كلیسای ارتدكس نیست. در عوض كلیسای ارتدكس هیچ گونه تعلیمات تفصیلی درباره «فیض خدا» ندارد و لذا متكلمان مسیحی شرق تا حدی به «پلاجیانیسم» متمایل شده اند و اراده انسان را هم، علاوه بر فیض خداوند، در نجات، سهیم می دانند.
7- «عشای ربانی» مهمترین عبادت در مذهب ارتدكس به شمار می آید و این مسئله به ظاهر جزئی باعث جنجال آفرینی بسیاری شده است. در بخش شرقی برای برگزاری آیین عشای ربانی از نان «ورآمده» و در بخش غربی از نان «ورنیامده و فطیر» استفاده می كردند. در سال 1054 م، «میكائیل سرولاریوس»، كلیسای غرب را به دلیل استفاده از نان فطیر در مراسم عشای ربانی محكوم كرد.
متقابلا هیئت رومی اعلامیه ای مبنی بر تكفیر وی و پیروانش بر مذبح عالی كلیسای جامع (سنت سونی) نصب كرد. در عوض میكائیل سرولاریوس كه نمی خواست عقب مانده باشد، مجمعی ترتیب داد و پاپ روم و پیروانش را لعنت و تكفیر كرد. از آن تاریخ به بعد كلیسای كاتولیك رومی و كلیسای ارتدكس یونانی هر یك جداگانه راه خود را رفتند. این تكفیر متقابل در دسامبر 1965 م به فرمان پاپ پل ششم و پاتریارك آتناگوراس ملغی شد. علاوه بر این ها اختلافات دیگری هم در عقاید، مراسم، اعیاد و آداب و رسوم بین كلیسای شرق و غرب دیده می شود.