حکم فقهی تکبر

کبر از بزرگترین صفات زشت اخلاقی است که در برخی از روایات، به عنوان یکی از مراتب کفر و بی دینی به شمار آمده است: «قال سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن أدنى الإلحاد فقال إن الکبر أدناه؛ از امام صادق (ع) درباره کمترین درجه الحاد (یعنی انحراف از حق و دین الهی) پرسیدند، حضرت در جواب فرمودند: کمترین درجاتش کبر است». (الکافی، ج 2 باب الکبر). آیات قرآن و روایات معصومین، در یک جمع بندى کلى، گناهان را به دو دسته تقسیم نموده و براى تقسیم بندى معیارى کلى ذکر کرده اند، یعنى در یک تقسیم بندى کلى گناهان به دو گروه کوچک و بزرگ تقسیم شده و هر گروه در جایگاه خاصى قرار گرفته است و از این نظر هیچ یک از گناهان کوچک در ردیف گناهان بزرگ و هیچ یک از گناهان بزرگ در ردیف گناهان کوچک قرار نمى گیرد. در قرآن کریم چنین مى خوانیم: «ان تجتنبوا کبائر ماتنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم و ندخلکم مدخلا کریما؛ اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى شده اید، اجتناب کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم» (نساء/ ٣١). و در آیه اى دیگر مى خوانیم: «الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش الا اللمم ان ربک واسع المغفرة؛ (نیکوکاران) کسانى هستند که از گناهان بزرگ و زشتى ها، جز گناهان کوچک پرهیز مى کنند، بى گمان آمرزش پروردگارت وسیع است» (نجم/ ٣٢)
برای شناخت گناهان کبیره از صغیره، چند راه ذکر شده است. یکی از معیارهای شناخت گناهان کبیره، تصریح به کبیره بودن آن گناه در روایات است. تکبر از گناهانی است که در برخی از روایات به عنوان یکی از گناهان کبیره ذکر شده است. از جمله در روایت اعمش در ضمن بیان کردن گناهان کبیره می فرماید: «و استعمال التکبر و التجبر» (وسائل الشیعه، ج 15 ص 331). و یکی دیگر از معیارهای شناخت گناهان کبیره این است که در قرآن کریم به مرتکب آن وعده عذاب داده شده باشد. طبف این معیار هم تکبر از گناهان کبیره به حساب می آید. قرآن کریم می فرماید: «الیس فى جهنم مثوى للمتکبرین؛ آیا در جهنم جایگاه خاصى براى متکبران نیست؟!» (زمر/ 60) یعنی بله جای ایشان دوزخ است. و نیز در آیه دیگری می فرماید: «قیل ادخلوا ابواب جهنم خالدین فیها فبئس مثوى المتکبرین؛ به آنها گفته مى شود از درهاى جهنم وارد شوید و جاودانه در آن بمانید وه چه بد جایگاهى است جایگاه متکبران!» (زمر/ 72).