کتاب های مجعول العنوان عهد قدیم (مکاشفات)

سوداپیگرافا

غیر از کتاب هاى قانونى و اپوکریفایى عهد قدیم، مجموعه دیگرى از نوشته ها موجودند که با عهد قدیم مرتبطند. این مجموعه «سوداپیگرافا» یا «مجعول العنوان» خوانده مى شوند. علت این نام گذارى آن است که نگارش اغلب کتاب هاى این مجموعه به شخصیت هاى بزرگ گذشته نسبت داده شده است، در حالى که در واقع آنان نویسنده این کتاب ها نیستند. این کتاب ها را برخى از یهودیان و مسیحیان نگاشته اند و خود را پشت عنوان یک قهرمان باستانى پنهان کرده اند. در واقع باید این کار را عادى، و نه جعل یا تقلب، به حساب آورد. در این قبیل نوشته ها نویسنده فرض مى کرد که اگر فلان قهرمان باستانى در حادثه اى خاص حاضر بود درباره آن چه مى گفت؛ پس از زبان حال او سخن مى گوید. برخى این مجموعه را این گونه تعریف کرده اند: واژه سوداپیگرافا به مجموعه اى از نوشته هاى یهودى یا یهودى- مسیحى اشاره دارد که:
الف) در کتاب مقدس عبرى، عهد جدید، مجموعه اپوکریفایى و نوشته هاى حاخامى مندرج نیستند.
ب) با متون کتاب مقدس یا شخصیت هاى آن مرتبطند.
ج) اغلب به یکى از شخصیت هاى باستانى مورد احترام کتاب مقدس نسبت داده شده اند.
د) در بر دارنده پیامى از طرف خدایند که به زمانى که در آن نوشته شده اند مربوط است.
ح) بین سال هاى 250 ق م تا 200 م نوشته شده اند، و اگر بعد از این دوره نوشته شده اند، در بر دارنده سنت هاى یهودى همین دوره اند. با این حال نام گذارى این مجموعه به «مجعول العنوان» دقیق نیست؛ چون اولا همه کتاب هاى این مجموعه این گونه نیستند و ثانیا خارج از این مجموعه هم کتاب هایى با این خصوصیت وجود دارند. جمع آورى این مجموعه به زمان هاى اخیر تعلق دارد. درباره تعداد کتاب هایى که تحت عنوان «سوداپیگرافا» قرار مى گیرند اختلاف است. این اختلاف از اختلاف در تعداد و برخى دیگر 52 دانسته اند. گروه نخست عنوان «عهدهاى مشایخ دوازده گانه» را به تفکیک، و گروه دوم یک جا و تحت همین عنوان آورده اند. ولى در میان این مجموعه کتاب هایى وجود دارد که برخى از گروه هابراى آن ها اعتبار قانونى (ثانوى) قائلند و اگر آن ها را کنار بگذاریم، و نیز کتاب مشایخ سه گانه را هم یک کتاب به حساب آوریم، تعداد کتاب هاى این مجموعه 47 عدد مى شود. این مجموعه را به لحاظ موضوع و مطالب مندرج در آن ها به پنج دسته تقسیم کرده اند.

آثار و نوشته هاى مربوط به مکاشفه

کلمه apocalyptic از کلمه یونانى apocalypsis به معناى «وحى و مکاشفه» یا آشکار سازى است. از آن جا که این دسته از نوشته ها، در بر دارنده ادعاى مکاشفه درباره مقاصد سرى خدا، پایان جهان و استقرار حکومت خدا بر زمین هستند، این واژه درباره آن ها به کار رفته است. نوزده کتاب در این مجموعه قرار مى گیرند که عبارتند از:
1- کتاب اول اخنوخ (مکاشفه خنوخ به زبان حبشى): بنابر عهد قدیم، اخنوخ فرزند یارد است که با چند واسطه به حضرت آدم مى رسد. در این مجموعه سه کتاب منسوب به اخنوخ وجود دارد که مهم ترین آن ها کتاب اول اخنوخ است. کامل ترین نسخه این کتاب به زبان حبشى و تنها بخش هایى از آن به زبان یونانى است و بخش هایى از آن نیز به زبان آرامى در قمران کشف شده است؛ از این رو گاهى این کتاب را مکاشفه حبشى اخنوخ مى خوانند. کتاب اول اخنوخ از پنج بخش تشکیل شده است: بخش اول ابتدا سرگذشت فرشتگانى را بیان مى کند که ساقط شده و در زمین به فساد مى پردازند؛ سپس سفرهاى رؤیایى اخنوخ را مطرح مى کند. بخش دوم مشتمل بر حکمت ها و مثل هایى از اخنوخ است. بخش سوم بحثى درباره فلک و نجوم است. بخش چهارم به بیان دو رؤیاى اخنوخ مى پردازد و در بخش پنجم مواعظ اخلاقى اخنوخ آمده است. تاریخ نگارش بخش هاى مختلف این کتاب را از قرن سوم ق. م تا قرن اول م دانسته اند.
2- کتاب دوم اخنوخ (مکاشفه اخنوخ به زبان اسلاوى): کتاب دوم خنوخ مکاشفه اى فوق العاده است که در بر دارنده بصیرت هایى درباره جهان و انسانیت است. نسخه موجود این کتاب به زبان اسلاوى است و به همین جهت گاهى مکاشفه اسلاوى اخنوخ خوانده مى شود. متن اصلى این کتاب احتمالا نزدیک به پایان قرن اول م. پس از تخریب دوم معبد در سال 70 م و آوارگى یهود، و تحت تاثیر مصیبت هاى وارده به آن ها، نوشته شده است.
3- کتاب سوم اخنوخ (مکاشفه خنوخ به زبان عبرى): این کتاب که یک اثر یهودى و به زبان عبرى است، به دست افراد مختلفى نوشته شده و در قرن پنجم یا ششم م به شکل کنونى درآمده است، اما بخش هایى از آن احتمالا در قرن هاى اول یا دوم م نوشته شده است. این کتاب نیز تحت تاثیر مصائب یهود، پس از تخریب معبد در سال 70 میلادى، نگاشته شده است.
4- پیشگویى هاى الهامى: این کتاب، که ترکیبى از نوشته هاى یهودیان اولیه و مسیحیان بعد است، مصائب و بلایاى آینده (از جمله تخریب دوم معبد) را پیشگویى مى کند. تاریخ نگارش این مجموعه از قرن دوم ق. م تا قرن هفتم م است.
5- رساله سام: تعیین تاریخ نگارش این کتاب مشکل است، اما ظاهرا در پایان قرن اول ق. م در اسکندریه تالیف شده است.
6- مجعول حزقیال: این کتاب، که مشتمل بر پیشگویى درباره مصائب قوم، از جمله تخریب دوم معبد، بوده است، ناپدید گشته و تنها نقل ها و گزیده هایى از آن در نوشته هاى پدر مسیحى قرن چهارمى، اپیفانوس، و تلمود بابلى موجود است. تاریخ اصل این سند به حدود آغاز دوره مسیحى برمى گردد.
7- مکاشفه صفنیا: این کتاب، که تنها بخش هایى از آن باقى مانده و یک اثر یهودى است، سفرهاى صفنیا به بهشت و دوزخ را توصیف مى کند. این کتاب اندکى قبل یا بعد از شروع دوره مسیحى نوشته شده است.
8- کتاب چهارم عزرا: این کتاب یک اثر یهودى است که پس از تخریب دوم معبد نوشته شده است. نام گذارى این کتاب به کتاب چهارم، مطابق نسخه ولگات است که در آن غیر از کتاب قانونى عزرا، دو کتاب دیگر به عزرا منسوب شده است. این کتاب که مشتمل بر یک رؤیا است بعدا به دست مسیحیان دچار تغییراتى شد.
9- مکاشفه یونانى عزرا: این مکاشفه، که به زبان یونانى است، رؤیاى عزرا درباره بهشت، دوزخ و دجال را گزارش مى دهد. این کتاب در شکل کنونیش یک اثر مسیحى نسبتا متاخر است و شاید در قرن نهم م. گردآورى شده باشد، اما ترکیبى از منابع یهودى و مسیحى است.
10- رؤیاى عزرا: این کتاب نیز یک اثر مسیحى است که شباهت آن با دیگر کتاب هاى عزرا، مانند کتاب چهارم و مکاشفه، روشن است. تاریخ نگارش این کتاب بین قرن چهارم تا هفتم م بوده است.
11- مسائل عزرا: این کتاب نیز یک اثر مسیحى است که با دیگر کتاب هاى عزرا شباهت دارد. تاریخ نگارش این کتاب مشخص نیست.
12- مکاشفه عزرا: این کتاب، که با دیگر کتاب هاى عزرا کمتر شباهت دارد و با رساله سام شبیه است، ویژگى هاى سالى را که با روز یونانى آغاز مى شود، توصیف مى کند. این نیز یک اثر مسیحى است که تعیین تاریخ آن مشکل است، اما یقینا قبل از قرن نهم م نوشته شده است.
13- مکاشفه شدرک: این کتاب در شکل کنونى اش یک اثر مسیحى است که احتمالا در قرن پنجم م نوشته شده است؛ اما عناصرى از قرون اولیه مسیحى را در خود دارد.
14- کتاب دوم باروخ (مکاشفه باروخ به زبان سریانى): این کتاب، که شباهت بسیار زیادى با کتاب چهارم عزرا دارد، مکاشفه اى درباره مصیبت هاى تخریب اورشلیم و آخرالزمان و مسائل دیگر است. این مکاشفه که یک اثر یهودى است، در حدود سال 100 م نوشته شده است.
15- کتاب سوم باروخ (مکاشفه باروخ به زبان یونانى): این کتاب از یک مکاشفه حکایت مى کند که در آن امور مختلفى وجود دارد؛ اما بخش عمده آن به مصائبى که بر شهر اورشلیم در تخریب دوم معبد وارد شده و علل آن مى پردازد. این اثر یا از سنت یهودى استفاده کرده یا یک اثر یهودى است که به دست یک مسیحى ویراستارى شده است. تاریخ نگارش اصل یهودى آن به قرن اول یا دوم م برمى گردد.

پیامبران

16- مکاشفه ابراهیم: این مکاشفه، که تنها به زبان اسلاوى باقى مانده، دو قسمت دارد: در قسمت اول حضرت ابراهیم، که فرزند تارح بت ساز است، از خدا هدایت مى جوید و در قسمت دوم یک قربانى تقدیم خداوند مى کند و در رؤیایى برروى بال هاى کبوترى به آسمان صعود مى کند. دانشمندان تاریخ نگارش اصل یهودى این کتاب را بین 70 تا 150 م دانسته اند.
17- مکاشفه آدم: این کتاب در شکل کنونى اش یک کتاب گنوسى است، اما نه گنوسى مسیحى؛ بسیارى از دانشمندان برآنند که این اثر از سنتها یا منابع یهودى مربوط به قرن اول م گرفته شده است.
18- مکاشفه ایلیا: این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: در بخش اول، الیاس (ایلیا) مردم را نصیحت مى کند؛ بخش دوم به پیشگویى جنگ بین آشوریان و ایرانیان و سرنوشت آن مى پردازد؛ بخش سوم پیشگویى ظهور مسیح و دجال است. این کتاب، که ترکیبى از مواد یهودى و مسیحى است، احتمالا بین سال هاى 150 تا 275 م نوشته شده است.
19- مکاشفه دانیال: این کتاب در شکل کنونى اش قطعا در اوایل قرن نهم م نوشته شده، اما مشتمل بر سنت هایى یهودى است که مربوط به قرون پیشین است. برخى از دانشمندان برآنند که بخش هایى از این کتاب احتمالا در قرن چهارم نوشته شده است.

وصیت ها

دسته دوم از کتاب هاى مجعول العنوان عهد قدیم، وصیت ها هستند (که اغلب بخش هایى از آن ها مکاشفه اى است). این مجموعه مشتمل بر شش عنوان است که عبارتند از:
1- وصیت هاى مشایخ دوازده گانه: دوازده اثر منسوب به دوازده فرزند حضرت یعقوب تحت این عنوان مى گنجند، برخى در شمارش تعداد کتاب هاى «مجعول العنوان»، نام آن ها را به تفکیک مى آورند. این دوازده کتاب حاوى آموزش هاى اخلاقى و اغلب همراه با رؤیا و مکاشفه اند. این کتاب در شکل کنونیش یک اثر مسیحى است که تاریخ آن به نیمه دوم قرن دوم م برمى گردد؛ اما بیشتر دانشمندان برآنند که فقرات مسیحى آن الحاقى است و به اصل یهودى کتاب، که تاریخش به قرن دوم یا اول ق. م برمى گردد، افزوده شده اند. از قطعه هایى از این اثر، که در قمران کشف شده است، برمى آید که اصل آن آرامى و عبرى بوده و به دست مسیحیان به یونانى ترجمه شده است.
2- وصیت ایوب: به گفته مؤلف این کتاب، ایوب نزدیکان خود را در بستر مرگ نزد خویش جمع و آخرین وصیت ها را به آنان مى کند. این کتاب نشان دهنده صبر و استقامت ایوب در مقابل بلایاست. وصیت ایوب، که یک اثر یهودى است، در ابتداى عصر مسیحیت نوشته شده است.
3- وصیت هاى مشایخ سه گانه (ابراهیم، اسحاق و یعقوب): وصایاى سه شیخ، یعنى ابراهیم، اسحاق و یعقوب، در اصل سه کتابند که به هم ضمیمه شده اند. کتاب دوم و سوم دو اثر مسیحیند که به کتاب ابراهیم، که اثرى یهودى است، ملحق شده اند. این اثر نیز در بردارنده نکاتى اخلاقى است. دو وصیت اسحاق و یعقوب در قرن دوم یا سوم م به وصیت ابراهیم، که تاریخش احتمالا به پایان قرن اول یا آغاز قرن دوم م برمى گردد، ملحق شده اند. گاهى این سه اثر با سه عنوان مجزا آورده مى شوند.
4- وصیت موسى: این کتاب، که گاهى به نام هاى صعود موسى و کتاب موسى نیز خوانده مى شود، در بر دارنده وصایاى موسى به یوشع ابن نون است. در این کتاب حوادثى که براى بنى اسرائیل پیش مى آید بیان شده است. کتاب وصیت موسى یک اثر یهودى است که در اوایل عصر مسیحى به شکل کنونى درآمده است. تنها بخشى از کتاب، که از یونانى به زبان لاتین ترجمه شده، باقى مانده است. زبان اصلى این اثر عبرى بوده است.
5- وصیت سلیمان: این کتاب داستانى است درباره این که چگونه سلیمان با به کارگیرى سحر و جنیان معبد را ساخت. این اثر در شکل موجودش حدود قرن سوم م نوشته شده است؛ اما برخى از دانشمندان برآنند که این کتاب دربردارنده نوشته اى یهودى است که تاریخش به قرن اول م برمى گردد.
6- وصیت آدم: این کتاب، که یک اثر ترکیبى است، در بر دارنده بحث هایى درباره ساعات روز، پیشگویى و سلسله مراتب قدرت هاى آسمانى است. تاریخ این اثر را در شکل کنونیش، که یک اثر مسیحى است، برخى پایان قرن سوم و برخى قرن پنجم م دانسته اند. بخش هاى یهودى این کتاب ممکن است در قرن دوم نوشته شده باشد.