امام علی (ع) و دریافت کنیه ابوتراب

همچنان که گفته شد (رجوع شود به فیش)، در جریان جنگ «ذی العشیره» طایفه بنی مدلج استقبال خوبی از پیامبر اکرم (ص) و همراهانشان داشتند. به گفته جمع فراوانی از مورخان، کنیه ابوتراب برای امیرالمومنین علی (ع) در جریان همین غزوه و به هنگام بازدید آن حضرت از نخلهای بنی مدلج به ایشان داده شد.
در نقل ها از قول عمار آمده است: «آنگاه که مردم بنی مدلج از ما پذیرایی می کردند من به همراه علی (ع)، برای دیدن نخلهای بنی مدلج به نخلستانشان، رفتیم و در آنجا پس از مدتی گشت و گذار بر روی خاک خوابیدیم تا آنکه رسول خدا (ص) آمد و علی (ع) را با کنیه ابوتراب صدا زد».
در سیره ابن هشام نیز این ماجرا چنین نقل شده: و در این غزوه، یعنی ذی العشیره، بود که آقا رسول الله (ص) علی (ع) را «ابوتراب» کنیت داد و به او خبر داد که «تو را شهید خواهند کرد و آن کس که تو را بکشد بدترین و شقی ترین همه عالم می باشد». و این سخن را عمار ابن یاسر از پیغمبر (ع) نقل کرده و گفته است: «حکایت چنان بود که روزی من و علی رض الله عنه (ع) برای گردش بازرسی، از میان لشکر بیرون رفتیم و جماعتی از قبیله بنی مدلج را دیدیم که عمارت و ساختمانی را کاریزی می کردند و چند درخت خرما را نیز، می کاشتند سپس علی به من گفت: «ای عمار، بیا نزد این جماعت برویم و مدتی نزد ایشان بنشینیم و ببینیم چه کار می کنند». گفتم: «اگر مایلی برویم» پس رفتیم و مدتی پیش ایشان نشستیم بعد از مدتی علی را خواب گرفت و مکان استراحت ما زیر سایه درخت خرما در میان خاک و رمل بود و آنجا خوابید وقتی علی رضی الله عنه را خواب فراگرفت من نیز خوابیدم و وقتی از خواب بیدار شدم که آقا رسول الله (ص)، بر سر ما ایستاده بود و ما را از خواب بیدار می کرد. پس چون از خواب بیدار شدیم سرهای ما در خاک و رمل فرو رفته بود و آقا، رسول الله (ع) وقتی علی (رضی الله عنه) و (ع) را در آن حال دید، فرمود: «ما لک یا اباتراب» یعنی: «ای علی ای پدر خاک چه شده است که تو چنین خاک آلود شده ای؟»
این حدیث در «البدایه و النهایه» ج 3 ص 247، «صحیح ابن حبان»، «بحار الانوار» ج 19 ص 188، «مسند» احمد ج 4 ص 263 و 264، «تاریخ طبری» ج 2 ص 123 و 124، «الکامل» ابن اثیر ج 2 ص 12، «مستدرک الحاکم» ج 3 ص 120، «شواهد التنزیل» ج 2 ص 342، «تاریخ الخمیس» ج 1 ص 364، «تاریخ ابن عساکر» ج 3 ص 86، «انساب الاشراف» ج 2، ص 90، «سیره صلبیه»، ج 2 ص 126، «طبقات ابن سعد»، «السیره النبویه» نوشته ابن کثیر ج 2، ص 363، «دلائل النبوه» نوشته بیهقی ج 2 ص 302 و منابع دیگری که همه گی را علامه بزرگوار علامه جعفر مرتضی عاملی در جلد چهارم از کتاب شریف «الصحیح من سیره النبی الاعظم» خود آورده است. جالب است. جالب است که این نقل در برخی کتب تاریخی با نقل دیگری که علت تکنیه آن حضرت را به کنیه ابوتراب، خاک بر فرق خود ریختن آن حضرت می دانند پیش هم آمده اما علت تکنیه را نقل دوم گرفته اند نه این نقل!!.

دروغی دیگر از برخی مورخین:
در مورد تکنیه امام علی (ع) به کنیه «ابوتراب» بعضی مورخان به دروغ قلم فرسوده و کذب دیگری را وارد تاریخ نموده اند. ایشان گفته اند: علت مکنی شدن علی (ع) به کنیه ابوتراب این است که وی چندین بار از دست فاطمه زهرا (س) در اثر مسائل مختلف آزرده خاطر شده بود اما با وجود ناراحتی فراوان کظم عظیم کرده و به زهرا (س) سخنی نگفته بود و به جایش برای راحت نمودن اعصاب خود مشتی خاک بر فرق خود ریخته بود! در این ماجرا روزی رسول خدا (ص) به خانه فاطمه (س) آمده و اتفاقا در آن روز نیز چین ماجرایی رخ می دهد؛ وقتی رسول الله (ص) این صحنه را می بیند تعجب کرده و به علی (ع) می گوید: «ما لک یا اباتراب»؟ یعنی «چه شده است ای ابوتراب؟! چرا اینقدر عصبی و ناراحت هستی؟» و اینطور شد که علی (ع) به کنیه ابوتراب مشهور شد. (السیره الحلبیه ج 2، ص 127 و انساب الاشراف ج 2 ص 90). همچنین گروه دیگری گفته اند: علی (ع) از فاطمه (س) غضبناک شده و به سمت مسجد خارج شد به آنجا رسیده و روی خاک ها خوابید. پیامبر اکرم (ص) از این بگو مگو اطلاع یافته و به جستجوی علی (ع) پرداخت تا آنکه او را درمسجد و روی خاک یافت، در آنجا بود که او را با این کنیه صدا زد.(«البدایه و النهایه» ابن کثیر ج 3 ص 347 – الغدیر ج 6 ص 336 از قول سریای ابن هشام ج 2 ص 237 سیره النبویه ابن کثیر ج 2 ص 363 از صحیح نجاری) و گروه دیگری گفته اند: به هنگام برقراری مواخات بین مسلمین، پیامبر اکرم (ص) ابتدا علی (ع) و شخص دیگری برادری برقرار نفرموده بود، از روی علی (ع) ناراحت شد و به سوی مسجد رفت و روی خاک خوابید پیامبر اکرم (ص) از این جریان مطلع شده و نزد او رفت در آنجا بود که علی را با این لقب ابوتراب صدا زد.

تحلیل: علاوه بر اختلاف اقوال در مورد علت تکنیه آن حضرت به کنیه ابوتراب که خود سبب تضعیف این اقوال است سوالات متعددی نیز مطرح می شود که پذیرش این اقوال را با مشکل روبرو می کند:
1- فاطمه زهرا (س) با وجود آن علو مکانت و صدیقه و طاهره و زکیه بودن و با وجود آن تقوا و اخلاق و... چطور ممکن است همسر خود را غضبناک کند؟
2- در مورد آن نقلی که گفته است ملقب شدن امام علی (ع) به لقب ابوتراب در جران ایجاد اخوت بین مسلمین بوده؛ باید بگوییم چنین سخنی قابل پذیرش نیست، زیرا اگر فردی در اثر ناراحتی از رسول خدا (ص) با حالتی مانند قهر به مسجد نرود و بعد روی خاکهای مسجد دراز کشیده و خوابش نببرد، این عمل بیشتر شبیه اعمال کودکان و بازیهای کودکانه است و از شخصیتی مانند امیرالمومنین (ع) که همه گی از شیعه و سنی به درایت و عقل و حکمت او معترف اند بسیار بعید است. از طرف دیگر رسول خدا (ص) پیش از هجرت میان خود وامیرالمومین (ع) اخوت برقرار نموده بود، پس معنی ندارد ایشان به هنگام برقراری اخوت میان مسلمین پس از هجرت از رسول خدا (ص) دلگیر شده و به مسجد برود. در اینجا تنها یک سئوال باقی می ماند آن هم اینکه مگر ارزش این لقب چقدر است که این همه کذب در تاریخ وارد شده و هر کس به نحوی تلاش نموده اصل مطلب را مخفی کند؟ این سئوال مطلبی است که در بخش بعد بدان می پردازیم.