رساله فی ماهیة الصلاة

از آنجا که مبحث نماز محوری ترین مباحث فقه است، جایگاه ویژه ای در درس های حوزه های اسلامی در سراسر سرزمین هایی که پیام رسول گرامی اسلام به آنجا رسیده، دارد. فیلسوفان و عارفان نیز، شطری در این باره به یادگار گذاشته اند و نوعا با عنوان اسرار الصلوة و آداب آن، یافته های درونی خود را با خامه اندیشه در صفحاتی از اوراق و یا در دل عاشقان و عارفان به یادگار نهاده اند. یکی از این رساله ها رساله اسرار الصلاة یا الکشف عن ماهیة الصلاة حجة الحق پور سینا این فرزند پر افتخار ایران زمین است.
عده ای درباره انتساب این رساله به شیخ، شک و تردید روا داشته اند و با این تردید، عده ای را نیز به تردید افکنده اند اما آقا بزرگ تهرانی در دو جای الذریعه از این رساله یاد می کند و حاجی خلیفه در کشف الظنون از آن با عنوان رساله فی اسرار الصلاة نام برده است و همچنین مولف ریحانة الادب این رساله را از جمله آثار ابن سینا شمرده است.
نماز لطیف ترین حقیقتی است که از شرایط، مقدمات و اجزای خاصی برخوردار است و اگر کسی تمنای دریافت پاداش و نتیجه عالی آن را داشته باشد، رعایت جمیع آداب و لوازم آن ضروری است. زمان ویژه و مکان های خاص و ادب حضور و اسرار سلوک و توجه قلب و سایر مقدمات لازم بر حسب دستورات متین شریعت اسلام باید مورد توجه قرار گیرد. ابن سینا در پی تبیین این موضوع رساله اسرار الصلاة را تحریر و پس از مقدمه که در آن به تسبیح و تقدیس خداوند پرداخته رساله را در سه موضوع، تدوین و هر موضوع را در یک فصل بیان کرده است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تاکنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد. خودش می گوید: کتاب هایی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم. ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود ولی از طرفی پزشکی پر مشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب "قانون در طب" خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان رو به رو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پر بار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دارفانی را وادع کرد. (برای آگاهی از زندگی کامل او به منابع مربوطه مراجعه شود).

ساختار بندی کتاب:
1. فصل اول: (ماهیت نماز) مولف در این فصل به ساختار آفرینش هستی به لحاظ تقدم و تأخر پرداخته و آنگاه جایگاه انسان را در بین مخلوقات تعیین نموده و...
2. فصل دوم: در تقسیم نماز به ظاهر و باطن: قسم اول: ظاهر نماز؛ قسم دوم: حقیقت (باطن) نماز
3. فصل سوم: در بیان آنکه هر یک از این دو قسم نماز بر کدامین صنف واجب است. مولف مطالب این فصل را به کسانی اختصاص داده که نماز ظاهری و باطنی وظیفه آنهاست و وجوب هر یک را بر افراد خاصی معین کرده است.
متن رساله در عین ایجاز، بسیار دشوار و پیچیده است و به زبان عربی می باشد که تا کنون دو ترجمه از این رساله ارائه شده است. 1. ترجمه آقای ضیاءالدین دری 2. ترجمه آقای حسن محمد وحی
و کتابی با عنوان فراسوی نیایش با ترجمه آقای محمد ملکی (جلال الدین) نیز در دسترس قرار گرفته که در آن به راز و رمزهای ابن سینا در این رساله پرداخته است.