غزوه خندق (مومنین)

زمانی که مشرکین به مدینه رسیده و مشاهده کردند اطراف آن خندق حفر شده است در همان جا اتراق نموده و مسلمین را مدت زیادی محاصره کردند. در مدت محاصره بر مسلمین بسیار سخت گذشت به خصوص که داخل مدینه نیز بعلت پیمان شکنی بنی قریظه ناامن شده و هر لحظه احتمال حمله به ایشان وجود داشت. جابر ابن عبدالله انصاری در این باره می گوید: «ترس و نگرانی ما از بنی قریظه نسبت به خانواده مان که در مدینه ساکن بودند بیشتر از ترسمان نسبت به قریش بود.»

احوال پیامبر در مدت محاصره:
در مورد احوال پیامبر (ص) در مدت محاصره نوشته اند: «حضرت (ص) در حالیکه بر دو زانوی خود نشسته و دو دستش را گشوده بود و چشمانش می گریست، با غم انگیزترین صدا پروردگار خود را چنین ندا می کرد: «ای فریادرس گرفتاران! ای اجابت کننده خواسته مضطرین!، نگرانی و پریشانی مرا برطرف کن، بدرستیکه تو حال زار مرا می بینی و بر اصلاح حالم توانایی».

حالت عامه مردم در روز احزاب از زبان قرآن:
قرآن کریم حالت عامه مسلمین را در روزهای ابتدایی محاصره چنین بیان می فرماید: «ام حسبتم ان تدخلوا الجنه و لما یأتکم مثل الذین خلوا من قبلکم مستهم البأساء و الضراء و زلزلوا حتی یقول الرسول و الذین آمنوا معه متی نصرالله، الا ان نصرالله قریب»؛ «آیا گمان کردید داخل بهشت می شوید، بی آن که حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟ همان هایی که سختی ها و زیان ها به آنها رسید و آنچنان بی قرار شدند که پیامبر (ص) و افرادی که با او ایمان آورده بودند، گفتند: «پس یاری خدا چه زمانی خواهد رسید؟» (بقره/ 214).
به آنها گفته شد: آگاه باشید یاری خدا نزدیک است و در احوال مسلمین در روزهای بعد که حلقه ی محاصره تنگ تر شد می خواهیم: «یا ایها الذین آمنوا اذکروا نعمة الله علیکم اذا جاءتکم جنود فأرسنا علیهم ریحا و جنودا لم تروها و کان الله بما تعملون بصیرا»، «اذ جاءوکم من فوقکم و من اسفل منکم و اذ ذاغت الابصار و بلغت القلوب الحناجر و تظنون بالله الظنونا»، «هنالک ابتلی المؤمنون و زلزلوا زلزالا شدیدا»؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید! نعمت خداوند را برخود به یاد آورید آنگاه که (در جنگ خندق) لشکرهایی به سراغ شما آمدند، اما ما باد و طوفان سختی بر آنان فرستادیم و لشکریانی که آنها را نمی دیدید و بوسیله اینها دشمن را شکست دادیم. و خداوند همیشه به آنچه انجام می دهید بیناست.»، «و به خاطر بیاورید زمانی را که آنها از طرف بالا و پایین مدینه بر شما هجوم آوردند و مدینه را محاصره کردند در زمانی را که چشم ها از شدت وحشت خیره شده و دلها به گلوگاه رسیده بود و گمانهای گوناگون و بدی به خداوند می بردید»، «آن جا بود که مومنان آزمایش شده و تکان سختی خوردند». (احزاب/11-9)

احوال مومنین حقیقی در روز خندق از زبان قرآن:
خداوند متعال در شرح حال مومنین حقیقی در جنگ احزاب چنین می فرماید: «اما وقتی مومنان لشکر احزاب را دیدند گفتند: «این همان چیزی است که خدا و پیامبرش به ما وعده داده و خدا و پیامبرش راست گفته اند» و این جز بر ایمان و تسلیم آنها نیفزود.» و نیز می فرماید: «در میان مومنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده اند، بعضی پیمان خود را به آخر بردند و در راه الله شربت شهادت نوشیدند و بعضی دیگر در انتظارند و هیچ گونه تغییر در پیمان و عهد خود ندادند» «هدف این است که خداوند راستگویان را به خاطر صدقشان پاداش دهد و منافقان را هرگاه که اراده کند عذاب فرماید یا اگر توبه کند توبه آنها را بپذیرد. چرا که خداوند همواره آمرزنده و مهربان است». (احزاب/24-22).

عملکرد منافقین در جنگ احزاب از زبان قرآن:
قرآن کریم در شرح احوال منافقین و عملکرد آنها در ابتدای جنگ که قریش و دیگر احزاب مسلمین را محاصره کرده بودند چنین می فرماید:
«و نیز به خاطر بیاورید زمانی را که منافقین و بیمار دلان می گفتند: «خدا و پیامبرش جز وعده های دروغین به ما ندادند»، «و به خاطر آورید زمانی را که گروهی از آنها (منافقین)، به مردم مدینه گفتند: «ای اهل یثرب! این جا دیگر جای ماندن شما نیست، به خانه های خود بازگردید» و گروهی از آنان از پیامبر (ص) اجازه بازگشت می خواستند و می گفتند: «خانه های ما بی حفاظ است» در حالیکه بی حفاظ نبود، بلکه آنها فقط می خواستند از جنگ  فرار کنند» در حالیکه اگر دشمنان از اطراف مدینه بر آنان وارد می شدند و پیشنهاد بازگشت به فتنه را به آنها می دادند، می پذیرفتند و جز مدت کمی برای انتخاب همکاری با ایشان درنگ نمی کردند»، «با اینکه آنان قبل از این با خدا عهد کرده بودند که پشت به دشمن نکنند و عهد الهی مورد سوال قرار خواهد گرفت و در برابر آن مسئول اند».
و می فرماید: «خداوند کسانی که مردم را از جنگ باز می داشتند و کسانی که به برادران خود می گفتند: «به سوی ما بیایید و خود را از معرکه بیرون بکشید»، به خوبی می شناسد و آنها را مردمی ضعیف می داند که جز اندکی پیکار نمی کنند»، «آنها نسبت به شما بخیل اند و هنگامی که ترس پیش آید، می بینی آنچنان به تو می نگرند و چشمهایشان در حدقه می چرخد که مانند شخصی که می خواهد قالب تهی کند می شوند اما وقتی حالت ترس و خوف فرو نشست زبانهای تند و گزنده خود را با انبوهی از خشم بر شما می گشایند و سهم خود را از غنائم مطالبه می کنند در حالی که در مال حریص و بخیل اند، آنها در واقع ایمان نیاورده اند، از این رو خداوند اعمالشان را نابود کرد و این کار بر خدا آسان است»