غدیریه سید شریف مرتضی (سوگ سیدالشهدا)

سیدالشهداء

سید شریف مرتضی رثاى دیگرى درباره سیدالشهدا سروده که در جلد اول دیوانش ثبت است:
أ أسقی نمیر الماء ثم یلذ لی *** و دورکم آل الرسول خلاء
و أنتم کما شاء الشتات و لستم *** کما شئتم فی عیشة و أشاء
تذادون عن ماء الفرات و کارع *** به إبل للغادرین و شاء
تنشر منکم فی القواء معاشر *** کأنهم للمبصرین ملاء
ألا إن یوم الطف أدمى محاجرا *** و أودى قلوبا ما لهن دواء
و إن مصیبات الزمان کثیرة *** و رب مصاب لیس منه عزاء
أرى طخیة فینا فأین صباحها *** و داء على داء فأین شفاء
و بین تراقینا قلوب صدیة *** یراد لها لو أعطیته جلاء
فیا لائما فی دمعتی و مفندا *** على لوعتی و اللوم منه عناء
فما لک منی الیوم إلا تلهفی *** و ما لک إلا زفرة و بکاء
و هل لی سلوان و آل محمد *** شریدهم ما حان منه ثواء
تصد عن الروحات أیدی مطیهم *** و یزوى عطاء دونهم و حباء
کأنهم نسل لغیر محمد *** و من شعبه أو حزبه بعداء
فیا أنجما یهدی إلى الله نورها *** و إن حال عنها للغبی غباء
فإن یک قوم وصلة لجهنم *** فأنتم إلى خلد الجنان رشاء
دعوا قلبی المحزون فیکم یهیجه *** صباح على أخراکم و مساء
فلیس دموعی من جفونی و إنما *** تقاطرن عن قلبی فهن دماء
إذا لم تکونوا فالحیاة منیة *** و لا خیر فیها و البقاء فناء
و أما شقیتم بالزمان فإنما *** نعیمی إذا لم تلبسوه شقاء
لحى الله قوما لم یجازوا جمیلکم *** لأنکم أحسنتم و أساءوا
و لا انتاشهم عند المکاره منهض *** و لا مسهم یوم البلاء جزاء
سقى الله أجداثا طوین علیکم *** و لا زال منهلا بهن رواء
یسیر إلیهن الغمام و خلفه *** زماجر من قعقاعه و حداء
کأن بوادیه العشار تروحت *** لهن حنین دائم و رغاء
و من کان یسقى فی الجنان کرامة *** فلا مسه من ذی السحائب ماء

ترجمه

«چسان از شهد زلال کامیاب گردم، با اینکه سراپرده رسول خالى و ویران است. روزگار از جدائى و آوارگى شما کامیاب شد و شما از عیش و زندگى کامیاب نگشتید. از آب فرات شما را راندند، با آنکه گاو و گوسفند بر کنار آن سیراب است. به روز عاشورا چشمها خون گریست، دردى بر دلها نشست که دوا نپذیرد. مصیبت به دنیا فراوان است اما این مصیبت فراموشى نگیرد. سیاهى و تاریکى فضا را گرفت، صبح روشن کو؟ درد بالاى درد فزود، شفا کو؟ دلهاى بریان در سینه مى طپد، گویا عزم پرواز دارد. اى که زبان ملامت باز کرده اى و بر اشک سوزانم نکوهش آورى. از من پاسخى نیابى، جز حسرت و آه، ناله هاى جانکاه. چسان داغ دل را فراموش کنم با آنکه خاندان محمد آواره گشت و بى پناه ماند.
مرکوبشان از رفتار ماند، حقوق آنان پایمال شد. گویا نژاد از رسول خدا ندارند، از خاندان او بیگانه اند. اى ستارگان رخشان که پرتو انوارتان آسمانها را در نوردیده، مردم گول و احمق بى خبرند. اگر جمعى رهبر دوزخند، شما خود رهبران بهشت عدن باشید. بگذارید که این قلب فکارم بر خروشد، بام و شام بر شما ناله زند این سیلاب اشک نیست که از دیدگانم روان است، خونابه دل از رخسارم چکان است. بى وجود شما، زندگى برایم مرگ است، خیرى در عیش و بقا نیست. اگر شهد زندگى در کام شما شرنگ بود، عیش و نعمت در کام من جز تلخى نفزود. خدا آن قوم را تباه کند که حرمت شما را پاس نداشتند، نیکى را با بدى مکافات کردند. به هنگام سختى و افتادگى، دستگیرى نیابند، روز پاداش بهره یاب نگردند. مزارتان از باران رحمت سیراب، و همواره سر سبز و خرم باد. ابر بهارى سوى بارگاهتان پوید، رعد و برقى باران زا در پى آن خیزد. گویا شتران آبستن بار خود فرو نهاده اند که فریاد و غوغا بر هواست.»

قصیده عاشورا

در قصیده دیگرى بروز عاشورا، سال 413، جدش سیدالشهدا را، مرثیه گوید، که در جزء سوم دیوانش ثبت است:
لک اللیل بعد الذاهبین طویلا *** و وفد هموم لم یردن رحیلا
و دمع إذا حبسته عن سبیله *** یعود هتونا فی الجفون هطولا
فیا لیت أسراب الدموع التی جرت *** أسون کلیما أو شفین غلیلا
أخال صحیحا کل یوم و لیلة *** و یأبى الجوى ألا أکون علیلا
کأنی و ما أحببت أهوى ممنعا *** و أرجو ضنینا بالوصال بخیلا
فقل للذی یبکی نؤیا و دمنة *** و یندب رسما بالعراء محیلا
عدانی دم لی طل بالطف أن أرى *** شجیا أبکی أربعا و طلولا
مصاب إذا قابلت بالصبر غربه *** وجدت کثیری فی العزاء قلیلا
و رزء حملت الثقل منه کأننی *** مدى الدهر لم أحمل سواه ثقیلا
وجدتم عداة الدین بعد محمد *** إلى کلمه فی الأقربین سبیلا
کأنکم لم تنزعوا بمکانه *** خشوعا مبینا فی الورى و خمولا
و أیکم ما عز فینا بدینه *** و قد عاش دهرا قبل ذاک ذلیلا
فقل لبنی حرب و آل أمیة *** إذا کنت ترضى أن تکون قؤولا
سللتم على آل النبی سیوفه *** ملئن ثلوما فی الطلى و فلو لا
و قدتم إلى من قادکم من ضلالکم *** فأخرجکم من وادییه خیولا
و لم تغدروا إلا بمن کان جده *** إلیکم لتحظوا بالنجاة رسولا
و ترضون ضد الحزم إن کان ملککم *** ضئیلا و دینا دنتم لهزیلا
نساء رسول الله عقر دیارکم *** یرجعن منکم لوعة و عویلا
لهن ببوغاء الطفوف أعزة *** سقوا الموت صرفا صبیة و کهولا
کأنهم نوار روض هوت به *** ریاح جنوبا تارة و قبولا
و أنجم لیل ما علون طوالعا *** لأعیننا حتى هبطن أفولا
فأی بدور ما محین بکاسف *** و أی غصون ما لقین ذبولا
أ من بعد أن أعطیتموه عهودکم *** خفافا إلى تلک العهود عجولا
رجعتم عن القصد المبین تناکصا *** و حلتم عن الحق المنیر حؤولا
و قعقعتم أبوابه تختلونه *** و من لم یرد ختلا أصاب ختولا
فما زلتم حتى أجاب نداءکم *** و أی کریم لا یجیب سؤولا
فلما دنا ألفاکم فی کتائب *** تطاولن أقطار السباسب طولا
متى تک منها حجزة أو کحجزة *** سمعت رغاء مصعقا و صهیلا
فلم یر إلا ناکثا أو منکبا *** و إلا قطوعا للذمام حلولا
و إلا قعودا عن لمام بنصره *** و إلا جبوها بالردى و خذولا
و ضغن شفاف هب بعد رقاده *** و أفئدة ملأى یفضن ذحولا
و بیضا رقیقات الشفار صقیلة *** و سمرا طویلات المتون عسولا
فلا أنتم أفرجتم عن طریقه *** إلیکم و لا لما أراد قفولا
عزیز على الثاوی بطیبة أعظم *** نبذن على أرض الطفوف شکولا
و کل کریم لا یلم بریبة *** فإن سیم قول الفحش قال جمیلا
یذادون عن ماء الفرات و قد سقوا ال *** شهادة من ماء الفرات بدیلا
رموا بالردى من حیث لا یحذرونه *** و غروا و کم غر الغفول غفولا
أیا یوم عاشوراء کم بفجیعة *** على الغر آل الله کنت نزولا
دخلت على أبیاتهم بمصابهم *** ألا بئسما ذاک الدخول دخولا
نزعت شهید الله منا و إنما *** نزعت یمینا أو قطعت تلیلا
قتیلا وجدنا بعده دین أحمد *** فقیدا و عز المسلمین قتیلا
فلا تبخسوا بالجور من کان ربه *** برجع الذی ناؤعتموه کفیلا
أحبکم آل النبی و لا أرى *** و کم عذلونی عن هوای عدیلا
و قلت لمن یلحى على شغفی بکم *** و کم غیر ذی نصح یکون عذولا
رویدکم لا تنحلونی ضلالکم *** فلن ترحلوا منی الغداة ذلولا
علیکم سلام الله عیشا و میتة *** و سفرا تطیعون النوى و حلولا
فما زاغ قلبی عن هواکم و أخمصی *** فلا زل عما ترتضون زلیلا
ترجمه: «کاروان رفت، این تو و این شبهاى دراز با رنجى که فرو نخواهد کشید. با قطرات اشکى که اگر در دیده حبس کنى، چون سیل از گوشه چشم روان گردد. کاش این سیلاب اشکى که بر رخسار مى دود، جراحت دل را مداوا مى کرد و یا آتش آن را فرو مى نشاند. هر بام و شام که آید، گویم: اینک از رنج درون رستم، اما سوز دل نگذارد که راه سلامت گیرم. دستم به دامن معشوق نمى رسد، آرزوى وصل دارم، اما چه بخیل و پرجفاست. با رقیب بر گو که بر کاشانه معشوق مى گرید و مى نالد. من از ناله و زارى بر این لانه و کاشانه معذورم، زیرا که خون عزیزانم در کربلا پامال ستم گشت. داغى بر این دل نشست که هر چند در برابر آن صبر و تحمل ورزم، قرار و آرام نیابم. بار گران این مصیبت پشتم شکست، تا کنون بارى چنین گران بر دوش نکشیده ام. و شما اى دشمنان حقیقت، بعد از رسول حق فرصتى یافتید و کین خود را از خاندان او باز گرفتید. نه این بود که در سایه آئین محمد به دولت رسیدید، پیش از آن خوار و مهین بودید. خاندان امیه، فرزندان حرب را برگو، اگر توانى زبان از کام برکشى: با شمشیر محمد چندان بر سر خاندانش نواختید، تا دست و شمشیر کندى گرفت.
با کسى راه مکر و فسوس گرفتید که جدش رهبر نجات بخش شما بود. پردگیان رسول در میان کوچه و بازارتان گرفتار ماندند، و جز شیون و افغان پناهى نداشتند. طوفان کربلا فرو نشست، جام مرگ نصیب عزیزان این خاندان بود. چونان گلستان ارم که طوفان بلا از چپ و راست بر آن بتازد، و گلهاى آنرا پرپر کند. و یا چون اختران تابان که طلوع نکرده راه افول گیرند. چه بدرهاى تابان که تاریک نشد؟ و چه سروهاى آزاده که فرو نیفتاد؟ از آن پس که با شتاب عهد و پیمان خود استوار کردید. به پشت برگشتید و از راه حق کناره گرفتید. چندان نامه نوشتید تا پاسخ شنیدید، و چندان اصرار کردید تا دعوت شما را پذیرفت. و چون راهى بلاد شما گشت با انبوه دشمن به قتال او برخاستید. برخى پیمان شکستید، جمعى از یارى او دریغ کردید، هیچ یک پاس حرمت او روا نداشتید. کینه هاى دیرین بجوش آمد، دلهاى پرخروش در تلاطم انتقام. تیغهاى آبدار از نیام بر آمد، با نیزه هاى تابدار. شما، نه دشمن را از سر راهش بدور کردید، و نه براى ورود، منزل و مأوائى مهیا نمودید.
بر خفته مدینه سخت ناگوار است که پاره هاى تنش در صحراى کربلا به خاک و خون در غلتید. از آب فراتشان راندند و از شربت شهادت سیرابشان کردند. از آنجا که در گمان نبود، جام بلا بر سرشان ریخت، دوستان فریبکار و غدار. اى روز عاشور. چه فاجعه ها که بر «آل الله» فرود نیاوردى. جام مرگ به دست گرفتى و در خانه و کاشانه آل عبا مهمان گشتى، اى ناخجسته مهمان. سرور شهیدان را از میان ما بردى، دستها بریدى، سرها از تن جدا کردى. شهیدى که با فرو افتادن قامتش دین احمد فرو افتاد، عزت مسلمین پامال شد. اى خاندان رسول. شما را دوستارم، ملامت مردم را به چیزى نخرم. بآنها که در مهر شما سرکوفت زنند، و چه بسیار نکوهشگران که خیرخواه نباشند. گفتم: آرام گیرید، و از سرگشتگى خود مرا معاف دارید، این دل من رام شدنى نیست درود خدا بر شما خاندان باد. در مرگ و زندگى، در حضر و سفر.»

پند و اندرز

قصیده هم در پند و اندرز و عبرت آموزى سروده که در جزء ششم دیوانش دیده مى شود:
لا تقربن عضیهة *** إن العضائه مخزیات
و اجعل صلاحک سرمدا *** فالصالحات الباقیات
فی هذه الدنیا و من *** فیها لنا أبدا عظات
إما صروف مقبلا *** ت أو صروف مدبرات
و حوادث الأیام فی *** - نا آخذات معطیات
و الذل موت للفتى *** و العز فی الدنیا الحیاة
و الذخر فی الدارین إما *** طاعة أو مأثرات
یا ضیعة للمرء تدعوه *** إلى الهلک الدعاة
تغتره حتى یزور *** شعابهن الطیبات
عبر تمر و ما لها *** منا عیون مبصرات
أین الألى کانوا بأی *** - دینا حصولا ثم ماتوا
من کل من کانت له *** ثمرات دجلة و الفرات
ما قیل نالوا فوق ما *** یهوون حتى قیل فاتوا
لم یغن عنهم حین هم *** بهم حمامهم الحماة
کلا و لا بیض و سم *** - ر عاریات مشرعات
نطقوا زمانا ثم لی *** - س لنطقهم إلا الصمات
و کأنهم بقبورهم *** سبتوا و ما بهم سبات
من بعد أن رکبوا قرا *** سرر و جرد هم رفات
سلموا على صلح الأسنة *** و الظبا لما استماتوا
و نجوا من الغماء لما *** قیل لیس لهم نجاة
فی موقف فیه الصوا *** رم و الذوابل و الکماة
و أتاهم من حیث لم *** یخشوا لحینهم الممات
و طوتهم طی البرو *** د لهم قبور مظلمات
فهم بها مثل الهشی *** - م تعیث فیها العاصفات
شعث وسائدهم بها *** من غیر تکرمة علاة
قل للذین لهم إلى *** الدنیا دواع مسمعات
و کأنهم لم یسمعوا *** ما ذا تقول الناعیات
أو ما تقول لهم إذا اج *** - تازوا الدیار الخالیات
فالضاحکات و قد نعم *** - ن بهن هن الباکیات
حتى متى و إلى متى *** تأوی عیونکم السنات
کم ذا تفرج عنکم *** أبد الزمان الموعظات
کم ذا وعظتم لو تکو *** ن لکم قلوب مصغیات
لکم عقول معرضا *** ت أو عیون عاشیات
عج بالدیار فنادها *** أین الجبال الراسیات
أین العصاة على المکا *** رم للعواذل و الأباة
تجری المنایا من روا *** جبهم جمیعا و الصلات
و إذا لقوا یوم الوغى *** أقرانهم کانت هناة
و الدهر طوع یمینهم *** و هم على الدنیا الولاة
أعطاهم متبرعا *** ثم استرد فقال هاتوا
کانت جمیعا ثم مزق *** شمل بینهم الشتات
فأکفهم من بعد أن *** سلبوا المواهب مقفرات
و سیوفهم و رماحهم *** منبوذة و الضامرات
أمنوا الصباح و ما لهم *** علم بما یجنی البیات
و رماهم فأصابهم *** داء تعز له الرقاة
و سهام أقواس المنو *** ن الصائبات المصمیات
مات الندى من بیننا *** بمماتهم و المکرمات
ترجمه: «پیرامون افترا و دروغ مگرد، افترا و دروغ مایه رسوائى است. هماره به آهنگ رشد و صلاح باش، آنچه پایدار است، نیکى و صلاح است. زندگى سراسر عبرت است، از مردم گیتى پند بیاموز. امروز خوشى و کامیابى، فردا نکبت و ادبار. روزگار از این دست مى دهد و از آن دست باز مى گیرد. براى مردم آزاده خوارى در حکم مرگ است، زندگى، تنها در سایه عزت و اقتدار. ذخیره دنیا و آخرت، طاعت و عبادت است، یا کسب افتخارات. واى از آن فتنه که آدمى را به دست هلاکت و دمار بسپارد. جلوه مى کند و مى فریبد تا آنجا که نیکبختى را به بدبختى مى کشاند. عبرتها مى گذرد و چشم بصیرت ما باز نمى شود. کجا رفتند آنان که در کنار ما بودند و اینک جایشان خالى است. آنها که منافع دجله و فرات را یکسر به خزانه خود مى ریختند. آوازه قدرت و دولتشان برنخاسته، صلاى مرگشان برخاست. غول مرگ که چنگال و دندان خود را تیز کرد. نه به حق سوگند، هیچ قدرتى مانع آن نبود، نه شمشیر آبدار و نه نیزه تابدار. صباحى چند فریاد و خروش برکشیدند، سپس به وادى خاموشان غنودند. گویا در خواب نازند، اما خوابى جاودانه پایدار. از پس آنکه بر سریر دولت تکیه زدند، با خاک مغاک در آمیختند. جمعى سر بادم شمشیر و سینه با نیزه بران آشنا کرده، جام مرگ بر سر کشیدند. از غم زندگى رستند، از آن پس که گفتند: راه رستگارى پیدا نیست. در آن پهنه پیکار که حکومت با شمشیر و نیزه و ساز و برگ یلان است. از مرگ نهراسیدند، با آغوش باز به استقبالش شتافتند.
سر به تیره خاک بردند، چونان که سر بجامه خواب در پیچند. از خاک و سنگ بالش کردند، دیگر کبر و نازى به سر نیست. به آنها که فریاد و خروششان بر سماست. گویا آواى مرگ در گوش آنها طنین نیفکنده. قصرهاى ویران و خراب پند و عبرتى بآنها نیاموختند. پردگیان قصر که دیروز هلهله شادى مى زدند، اینک شیون و افغان دارند.بآنها بر گو: تا کى و تا چند در خواب غفلت غنوده اید. پند و عبرت فراوان است، اگر دلها پندپذیر باشند. دلها وارونه است، چشمها کور و نابیناست. بر درگاه دولتمندان صلا درده: کو آن یلان کوه پیکر؟ کجایند حامیان مکرمت و فضائل، کجایند فداکاران عزتمند. از یکسو، از چنگالشان مرگ مى بارید، از سوى دیگر بذل و نوال. روز پیکار که با یلان درگیر شدند، دشمن را به خاک و خون کشیدند. چرخ روزگار در دستشان چون موم، سرور و سالار جهانیان بودند. دولت و قدرت در اختیارشان نهاد، روز دیگر باز پس گرفت. اسباب عیش و نوش فراهم بود، جدائى و پراکندگى حاکم گشت. دستها اینک از هر گونه دولت و نعمت خالى است. شمشیر آبدار و نیزه تابدار بیکسو، اسبهاى لاغر میان بى صاحب. به امید صبحدم در خواب ناز شدند، از گردش نیم شب بى خبر ماندند. خدنگى از شست روزگار رها شد، این درد را دوائى نیست. تیر مرگ از کمان جست، هدف را بر هم درید. با گذشت آنان بساط فضائل و نیکیها برچیده شد، و هم اساس مکرمت در هم ریخت.»

سوگ شیخ مفید

قصیده دیگرى در سوگوارى بر استاد بزرگمان شیخ مفید: محمد بن محمد بن نعمان، درگذشته سال 413 سروده است که در جزء سوم دیوانش ثبت آمده، با این مطلع:
من على هذه الدیار أقاما *** أو ضفا ملبس علیه و داما
عج بنا نندب الذین تولوا *** باقتیاد المنون عاما فعاما
فارقونا کهلا و شیخا و هما *** و ولیدا و ناشئا و غلاما
و شحیحا جعد الیدین بخیلا *** و جوادا مخولا مطعاما
سکنوا کل ذروة من أشم *** یحسر الطرف ثم حلوا الرغاما
یا لحى الله مهملا حسب الده *** - ر نئوم الجفون عنه فناما
و کأنی لما رأیت بنی الده *** - ر غفولا رأیت منهم نیاما
أیها الموت کم حططت علیا *** سامی الطرف أو جببت سناما
و إذا ما حدرت خلفا و ظنوا *** نجوة من یدیک کنت أماما
أنت ألحقت بالذکی غبیا *** فی اصطلام و بالدنی هماما
أنت أفنیت قبل أن تأخذ الأب *** - ناء منا الآباء و الأعماما
و لقد زارنی فأرق عینی *** حادث أقعد الحجا و أقاما
حدت عنه فزادنی حیدی عن *** - ه لصوقا بدائه و التزاما
و کأنی لما حملت به الثق *** - ل تحملت یذبلا و شماما
فخذ الیوم من دموعی و قد کن *** جمودا على المصاب سجاما
إن شیخ الإسلام و الدین و العل *** - م تولى فأزعج الإسلاما
و الذی کان غرة فی دجى الأیا *** م أودى فأوحش الأیاما
کم جلوت الشکوک تعرض فی نص *** وصی و کم نصرت إماما
و خصوم لد ملأتهم بال *** - حق فی حومة الخصام خصاما
عاینوا منک مصمیا ثغرة النح *** - ر و ما أرسلت یداک سهاما
و شجاعا یفری المراء و ما کل *** شجاع یفری الطلى و الهاما
من إذا مال جانب من بناء *** الدین کانت له یداه دعاما
و إذا ازور جائر عن هداه *** قاده نحوه فکان زماما
من لفضل أخرجت منه خبیئا *** و معان فضضت عنها ختاما
من لسوء میزت عنه جمیلا *** و حلال خلصت منه حراما
من ینیر العقول من بعد ما کن *** همودا و ینتج الأفهاما
من یعیر الصدیق رأیا إذا ما *** سله فی الخطوب کان حساما
فامض صفرا من العیوب و کم با *** ن رجال أثروا عیوبا و ذاما
إن خلدا أوضحت عاد بهیما *** و صباحا أطلعت صار ظلاما
و زلالا أوردت حال أجاجا *** و شفاء أورثت آل سقاما
لن ترانی و أنت من عدد الأموا *** ت إلا تجملا بساما
و إذا ما اخترمت منی فما أر *** هب فی سائر الأنام اختراما
إن تکن مجرما و لست فقد و ا *** لیت قوما تحملوا الأجراما
لهم فی المعاد جاه إذا ما *** بسطوه کفى و أغنى الأناما
لا تخف ساعة الجزاء و إن خا *** ف أناس فقد أخذت ذماما
أودع الله ما حللت من البی *** - داء فیه الإنعام و الإکراما
و لوى عنه کل ما عاقه التر *** ب و لا ذاق فی الزمان أواما
و قضى أن یکون قبرک للرح *** - مة و الأمن منزلا و مقاما
و إذا ما سقى القبور فروا *** ها رهاما سقاک منه سلاما
ترجمه: «آن کیست که در گیتى جاوید زیست؟ کدام جامه فاخر جاودانه ماند؟ لختى مهلت تا بر دوستان و درگذشتگان بگرییم. برخى پیر و زمین گیر، جمعى جوان نورس، وان دگر نو سال. آن یک بخیل و ممسک، و ان دگر بخشنده، مهماندار و مهمان نواز. بر قله کوهساران نشیمن داشتند، اینک در دل خاک جاى کردند. مرگ باد بر آن مرد مهمل که پندارد دیده روزگار بر او ننگرد، از این رو در خواب غفلت است. گویا مردم روزگار از خواب خرگوشى هرگز برنخیزند. اى غول مرگ! چند بزرگمردان عالی رتبه را بر خاک کشى، تارک یلان درهم شکافى. هر گاه از پشت سر درآئى، پندارند که رستند، ناگهان از پیش رو در آئى. ابلهان را در کنار زیر کان جاى دهى، پست فرومایه را در کنار ارجمند. از آن پیش که چنگ و دندان به سوى فرزندان باز کنى، پدران و مادران را در ربودى. اینک حادثه نو پدید گشت که خواب از چشمم ربود، زمام عقل از کف گرفت. از دیدارش رخ برتافتم، فرار مایه چیرگى او گشت. از آنگاه که بار این مصیبت بر دوش کشیدم، گویا کوه «یذبل» بر دوش دارم. اینک هر چند خواهى از چشمان خونبارم اشک ریزانم، دیروزم چنین نبود. پیر اسلام و دین، پرچمدار دانش درگذشت، اسلام به زانو درآمد.
آنکه در تاریکى روزگار، خورشید رخشان بود، درگذشت. زندگى وحشتبار شد. بسا زنگار شبهه و تردید از نص خلافت زدودى، امیر مؤمنان را نصرت کردى. منکران بد کنشت را خوار و زبون ساختى، دیگرشان یاراى سخن نماند. تیرافکنى چیره دست که گلوگاه باطل بشکافد و بر خاک کشد. یلى مردافکن که سینه باطل بردرد، و هر یلى مردافکن نباشد. هر گاه اساس دین کاستى و کجى گرفت، با دو دست خود راست برافراشت. هر که را از جاده حق منحرف دید، براه حق هدایت و رهبرى کرد. کیست که حقائق پنهان را آشکار کند، مهر سکوت را بشکند؟ کیست که نیکى را از پلیدى بزداید حلال از حرام جدا سازد؟ کیست که به افکار بشر نیرو بخشد، زنجیر اوهام بگسلد. کیست که یاران خود را با سلاح علم مجهز کند تا چون شمشیر تیز در بحث و جدل نفوذ یابند. پاک و منزه به ملاقات حق بشتاب! نه چون دیگران با آلودگى و نقص. مرغزار علم و دانش که سرسبز و خرم ساختى پژمرده شد، صبح روشن تاریکى گرفت. زلال یقین و معرفت آلوده شد، درد و آلام به جانها بازگشت.
با آنکه غم مرگت به دل دارم، جز با بشاشت و آراستگى نباشم. بعد از آنکه تو را از دست دادم، مرگ دیگران بر من سهل و هموار است. اگرت بار گناهى بر دوش باشد- و نباشد- باکى نیست، دوستدار قومى باشى که بارت را از دوش فرو نهند. به رستاخیز چنان صاحب جاه اند که اگر خواهند، همگان را از آتش برهانند. از مکافات محشر باک مدار- گر چه دیگران باک دارند- برات آزادى در کف تو است. هماره تربتت از انعام و اکرام الهى سیراب باد. و هم آکنده از رحمت الهى و امن و امان. گورستانها از باران رحمت سیراب باد، و مزار تو از مژده سلام و سلامت.»