تأثیر دین اسلام بر اندیشه و تفکر مسلمین

تعلیمات مقدس اسلام اولین تاثیری که گذاشت روی اندیشه ‏ها و تفکرات‏ گروندگان بود. نه تنها تعلیمات جدیدی در زمینه جهان و انسان و اجتماع‏ آورد بلکه طرز تفکر و نحوه اندیشیدنها را عوض کرد، اهمیت این قسمت‏ کمتر از اهمیت قسمت اول نیست. هر معلمی معلومات تازه ‏ای به شاگردان خود می‏دهد و هر مکتبی اطلاعات‏ جدیدی در اختیار پیروان خود می‏گذارد، اما تنها برخی از معلمان و برخی از مکتبها است که منطق جدیدی به شاگردان و پیروان خود می‏دهند و طرز تفکر آنان را تغییر داده نحوه اندیشیدنشان را دگرگون می‏سازند.
این مطلب نیازمند توضیح است. چگونه است که منطقها عوض می‏شود؟ طرز تفکر و نحوه اندیشیدنها دگرگون می‏گردد؟ انسان چه در مسائل علمی و چه در مسائل اجتماعی از آن جهت که یک موجود متفکر است استدلال می‏کند و در استدلالهای خود، خواه ناخواه بر برخی اصول‏ و مبادی تکیه می‏نماید و با تکیه به همان اصول و مبادی است که استنتاج‏ می‏نماید و قضاوت می‏کند. تفاوت منطقها و طرز تفکرها در همان اصول و مبادی اولی است که در استدلالها و استنتاجها به کار می‏رود، در اینست که‏ چه نوع اصول و مبادئی نقطه اتکاء و پایه استدلال و استنتاج قرار گرفته‏ باشد، اینجا است که تفکرات و استنتاجات متفاوت می‏گردد.
در مسائل علمی تقریبا طرز تفکرها در هر زمانی میان آشنایان با روح علمی‏ زمان یکسان است، اگر اختلافی هست میان تفکرات عصرهای مختلف است ولی‏ در مسائل اجتماعی حتی مردمان همزمان نیز همسان و همشکل نیستند و این خود رازی دارد که اکنون مجال بحث در آن نیست. بشر در برخورد با مسائل اجتماعی و اخلاقی خواه ناخواه به نوعی ارزیابی‏ می‏پردازد. در ارزیابی خود برای آن مسائل درجات و مراتب یعنی ارزشهای‏ مختلف قائل می‏شود و بر اساس همین درجه بندی‏ها و طبقه بندیها است که‏ نوع اصول و مبادئی که به کار می‏برد با آنچه دیگری ارزیابی می‏کند متفاوت‏ می‏شود و در نتیجه طرز تفکرها مختلف می‏گردد. مثلا عفاف، خصوصا برای زن، یک مساله اجتماعی است، آیا همه مردم در ارزیابی خود درباره این موضوع یک نوع فکر می‏کنند؟ البته نه، بی‏نهایت‏ اختلاف است، برخی از مردم ارزش این موضوع را به حد صفر رسانده اند.
پس این موضوع در اندیشه و تفکرات آنان هیچ نقش مؤثری ندارد و بعضی‏ بی‏نهایت ارزش قائلند و با نفی این ارزش برای حیات و زندگی ارزش‏ قائل نیستند. اسلام که طرز تفکرها را عوض کرد به این معنی است که ارزشها را بالا و پائین آورد، ارزشهائی که در حد صفر بود، مانند تقوا در درجه اعلی قرار داد و بهای فوق ‏العاده سنگین برای آنها تعیین کرد و ارزشهای خیلی بالا را از قبیل خون و نژاد و غیر آن را پائین آورده تا سر حد صفر رساند.