تفاوت های اساسی انسان با سایر جانداران

انسان با همه وجوه مشترکی که با سایر جاندار ها دارد، فاصله ی عظیمی با آنها پیدا کرده است. انسان موجودی مادی - معنوی است. انسان با همه ی وجوه مشترکی که با جاندار های دیگر دارد، یک سلسله تفاوت های اصیل و عمیق با آنها دارد که هر یک از آنها بعدی جداگانه به او می بخشد و رشته ای جداگانه در بافت هستی او به شمار می رود. این تفاوت ها در سه ناحیه است:
1. ناحیه ی ادراک و کشف خود و جهان.
2. ناحیه ی جاذبه هایی که بر انسان احاطه دارد.
3. ناحیه ی جاذبه کیفیت قرار گرفتن تحت تأثیر جاذبه ها و انتخاب آنها.
اما در ناحیه ی ادراک و کشف و جهان. حواس حیوان راهی و وسیله ای است برای آگاهی حیوان به جهان. انسان در این جهت با حیوان های دیگر شریک است و احیانا برخی حیوانات از انسان در این ناحیه قوی ترند. آگاهی و شناختی که حواس به حیوان و یا انسان می دهد سطحی و ظاهری است، به عمق ماهیت و ذات اشیاء و روابط منطقی آنها نفوذ ندارد.
ولی در انسان نیروی دیگری برای درک و کشف خود و جهان وجود دارد که در جانداران دیگر وجود ندارد و آن نیروی مرموز تعقل است. انسان با نیروی تعقل، قوانین کلی جهان را کشف می کند و بر اساس شناخت کلی جهان و کشف قوانین کلی طبیعت، طبیعت را عملا استخدام می کند و در اختیار خویش قرار می دهد.
در بحث های گذشته نیز اشاره به این نوع شناخت که مخصوص انسان است کردیم و گفتیم مکانیسم شناخت تعقلی از پیچیده ترین مکانیسم های وجود انسان است. همین مکانیسم پیچیده اگر درست مورد دقت قرار گیرد، دروازه ی شگفتی است برای شناخت خود انسان. انسان با این نوع شناخت، بسیاری از حقایق را که مستقیما از راه حواس با آنها تماس ندارد کشف می کند. شناخت انسان ماورای محسوسات را، بالاخص شناخت فلسفی خداوند، وسیله ی این استعداد مرموز و مخصوص آدمی صورت می گیرد.
اما در ناحیه ی جاذبه ها. انسان مانند جانداران دیگر تحت تأثیر جاذبه ها و کشش های مادی و طبیعی است، میل به غذا، میل به خواب، میل به امور جنسی، میل به استراحت و آسایش و امثال اینها او را به سوی ماده و طبیعت می کشد. اما جاذبه هایی که انسان را به خود می کشد منحصر به اینها نیست، جاذبه ها و کشش های دیگر انسان را به سوی کانون های غیر مادی، یعنی اموری که نه حجم دارد و نه سنگینی و نتوان آنها را با امور مادی سنجید، می کشاند. اصول جاذبه های معنوی که تا امروز شناخته شده و مورد قبول است امور ذیل است:
1. علم و دانایی
2. خیر اخلاقی
3. جمال و زیبایی
4. تقدیس و پرستش