بررسی عرفان و عشق

یک نزاع صوری وجود دارد در این که: آیا عرفان مقدمه عشق است، یا عشق مقدمه عرفان؟ همان گونه که کلمه عرفان در دو مورد مختلف عرفان منفی و عرفان مثبت به کار می رود و موجب اشتباهاتی می گردد، به همین منوال، عشق نیز در دو مورد مختلف استعال می شود: عشق مجازی و عشق حقیقی.
با توجه به حقیقت عرفان مثبت و عشق حقیقی، باید گفت: چون عشق حقیقی عبارت است از قرار گرفتن در جذبه کمال از طریق جمال، و عرفان مثبت عبارت است از حرکت معرفتی و عملی در مسیر همین جذبه، بر این اساس این دو آرمان اعلی یک حقیقت را در بر دارند که عبارت است از: گردیدن تکاملی در حرکت به بارگاه ربوبی. بنابراین، این دو عامل تکاپو مکمل یکدیگر می باشند و با توجه دقیق به معنای عرفان منفی و عشق مجازی، روشن می شود که انسان به وسیله عرفان منفی در تخیلات رویایی در مهتاب فضای درونی فرو می رود و سایه هایی را از مفاهیم تجرید شده بسیار وسیع مانند «وجود» «واقعیت» «حقیقت» «تجلی کمال» و غیر آن، در آن فضای درونی به جای اصل حقیقی آن ها گرفته و با مقداری بارقه های زودگذر مغزی، روشنشان می کند و از مجموع آن ها حالی و مقامی برای خود تلقین می نماید و با آن ها دل خوش می دارد. دومی که عشق مجازی است، عبارت است از: جمع آوری آن تخیلات و تجسمات رویایی برای مطلق ساختن نمودی محدود از زیبایی مانند صورت و اندام یک انسان غافل از آن که چه در این راه (اشتیاق به ثمر رساندن عشق) خرج خواهد شد، خیلی بالاتر و با عظمت تر از آن لذت و نشاط نسبی و محدود است که در این راه به دست خواهد آمد. سرمایه با عظمت شخصیت آدمی است که ازلیت سرچشمه آن است، و مقصدش ابدیت و وصل شدن به جاذبه اعلای ربوبی آری:
عشق هایی کز پی رنگی بود *** عشق نبود، عاقبت ننگی بود
عاشقان از درد زان نالیده اند *** که نظر ناجایگه مالیده اند
اما عشق حقیقی که صاحبش را با نیروی اشتیاق کمال جویی؛ از راه گرایش به جمال در جاذبه کمال مطلق قرار می دهد،عین عرفان حقیقی است که عارف توسط آن رهسپار کوی لقاءالله می شود. بنابراین، تفاوت عشق حقیقی با عرفان حقیقی (عرفان مثبت)، تفاوت در دو بعد برای یک حقیقت است:
بعدیکم: شیفتگی و بی قراری (عشق) برای کمال مطلق (جمال و جلال مطلق)
بعد دوم: قرارگرفتن در جاذبه همان کمال مطلق که عرفان حقیقی است.

آیا عشق مجازی می تواند راهی برای عشق حقیقی باشد؟
اگر منظور این است که: «عشق مجازی می تواند راهی برای عشق حقیقی محسوب شود» این مطلب باید که انسان آگاه با نظاره عمیق در صورت زیبا و لطیف و ظرافت های عمق آن، به درون خود برگشته و عامل درک زیبایی و لطف آن صورت را در درونش مشاهده نموده و از همان شهود، روانه جمال اعلای الهی شود، پاسخ مساله مطرح شده مثبت است. زیرا این پای عاشق در این فرض در گل صورت زیبا که عارضی چند روزه است فرو نمی رود و اگر مقصود این باشد که عاشق از همان صورت زیبا بدون دریافت معنی و علت اصلی آن می تواند راهی پیشگاه جمال الهی شود، اگر چه این حرکت محال نیست، ولی به قدری در اقلیت است که حکم استثنا را دارد حتی مولوی می گوید:
عاشقی گر زین سر و گر زان سر است *** عاقبت ما را بدان شه رهبر است
می دانیم که عبور از صورت به الله وعبور از زیبایی گلستان به جمال باغبان و از آتش به نور الهی، به قدری دشوار است که عبور کنندگان در هر قرنی از شماره انگشتان تجاوز نمی کنند. به اضافه این که عبور خاص حضرت موسی (ع) در حق غیر آن پیامبر بزرگوار، امکان پذیر نیست. چند مطلب با اهمیت دیگر که در این مساله باید مورد دقت قرار بگیرد، این است:
1-آدمی در عشق مجازی با هدف گیری لذت «خود طبیعی» به فعالیت می افتد، در صورتی که در عشق حقیقی، هدف گیری مزبور موجب سقوط عاشق به درجات پست می شود.
2-در عشق مجازی، تجارب، تجاذب از طرفین عشق است. یعی همان گونه که عاشق در جاذبه معشوق قرار می گیرد، تلاش می کند معشوق هم در جاذبه او قرار بگیرد. اگر معشوق خواسته عاشق را در نگیرد در حقیقت به شخصیت او اهانت نموده است. فراوان دیده شده که در این فرض، عشق با شکست مواجه می شود و معشوق را همان گونه که در دو بیت زیر آمده طرد می کند:
گر ماه شوی، بر آسمان کم نگرم *** ور سرو شوی، به بوستان کم گذرم
گر مایه جان شوی، به هیچت نخرم *** یادت نکنم دیگر و نامت نبرم
زیرا کمال خداوندی بی نهایت است و نیاز علتی برای کشیده شدن به جاذبیت غیر خودش ندارد.
3-در عشق مجازی خودخواهی عاشق به طور جدی مطرح بوده و او را به حرکت و فعالیت در می آورد، هر چند تا سر حد خودکشی پیش برود. در حالی که در عشق حقیقی «خود» از دیدگاه عشق ناپدید می شود.