علامه سمنانی شاعر بدیعیه سرا

من حسن مطلع سلمی مستهل دمی *** لله من دم سلم بذی سلم
شیخ محمدصالح ابن میرزا فضل الله مازندرانی حائری سمنانی، معروف به علامه سمنانی (1297-1391ه.ق) از عالمان بزرگ و جامع شیعه بود. عمری دراز کرد و تالیفات بسیار زیاد بر جای گذاشت، از جمله «حکمت بوعلی سینا» در چندین مجلد. وی در فلسفه، معتقد به نظریه «اصالت ماهیت» بود و از ارکان فلسفه مشایی بود در این عصر. در علوم اسلامی تبحری به سزا داشت.
محمدرضا حکیمی عنوان می کند: «من خود در یکی از سفرهای او به مشهد، حدود سالهای 37-38 شمسی، از وی شنیدم که می گفت، صاحب «کفایه الاصول» در تنظیم جلد دوم، از یادداشت های من (که علامه در سر درس مرحوم آخوند می نوشته است) استفاده کرده است.» علامه در ادبیات عرب نیز از اساتید مسلم بود و اطلاعاتی بسیار وسیع داشت و تالیفات و آثاری، از جمله قصیده بدیعیه، و شرحی بر آن، حاشیه ای بر «انوار الربیع»، و دیوانی به عربی. او به فارسی نیز شعر می گفت ولی در نظم عربی، قدرتی شگفتی زای داشت و یکی از نمونه های کم مانند ایرانیانی بود که شعر عربی را در حد بالا می سرایند. از جمله اشعار عربی اوست:
قصیده «نونیه العجم »، در ستایش پیامبر اکرم (ص)، قصیده «عینیه فلسفیه»، و قصیده بدیعیه.
نیز از آثار علامه سمنانی است، کتاب «سبیکه الذهب» در آن، «کفایه الاصول» را بسیار سلیس و استوار به نظم آورده است.اینک ابیاتی از آغاز این اجوزه اصولی:
علم الاصول عندی و حاجبی *** عن حمد غیر الله رب الواجب
احمد ربی حمد عبد صالح *** رق لفضل الله حر ناصح
حمدا قوانین الهدی فضوله *** معالم الدین غدت اصوله
افضل ما صلی نبی اجتبی *** او ملک اوملک علی النبی
و هذه سبیکه من الذهب *** یسبکها فی خاطری فکر ثقب
این ارجوزه که ابیات آغاز آن، با براعت استهلال های لطیف نسبت به اشخاص و کتب اصولی شروع شده است، دارای 1462 بیت است (682 بیت در اصول لفظی 780 بیت در اصول عقلی). این کتاب همراه شرح حال مختصری از علامه، و پدرش میرزا فضل الله مازندرانی حائری نیز که از عالمان و فقها بوده است و صاحب تالیفات، و فهرست اندکی از تالیفات علامه و نمونه ای چند از اشعار عربی وی، چندین سال پیش (1344 ه.ق، به هنگامی که علامه 47 سال داشته است) در تهران چاپ سنگی شده است، در 208 صفحه، به قطع رقعی کوچک.